Voor deze aflevering van 'Muzikale wereldreis' trekken we naar Indonesië, het land van de gamelan. Een gamelan is een orkest bestaande uit diverse bronzen en metalen slaginstrumenten zoals gongs en xylofoons. Vaak, maar niet altijd, maken ook fluiten en snaarinstrumenten deel uit van het orkest. De geschiedenis van de gamelan gaat eeuwen terug. De muziek is te horen bij ongeveer elke officiële of feestelijke gebeurtenis op, met name Java en Bali.
Gamelan is zowel de naam voor de verzameling gebruikte instrumenten als voor het uitvoerende orkest én de muziekstijl. Het geluid van de gamelan is herkenbaar uit duizenden. Het is wel eens omschreven als ‘één instrument bespeeld door meerdere mensen’. De traditie op Soenda (West-Java) heet ‘gamelan degung’ en ontstond binnen de paleismuren van de lokale vorsten. Het was muziek die gemaakt werd voor en door de elite. Gamelan degung is verfijnde muziek, een soort Javaanse kamermuziek.
Indonesië is het grootste islamitische land van de wereld, maar de traditie van de gamelan gaat terug tot vóór de islamisering toen de meeste eilanden boeddhistisch en/of hindoeïstisch waren. Toch drukten ook de moslims een stempel op deze traditie. Het gebruik van een rebab, een snaarinstrument dat oorspronkelijk uit Iran kwam, is typisch voor Java.
De gamelan van Bali klinkt luider. Dat verschil is eenvoudig te verklaren, want de gamelan op Bali werd van oudsher buiten bespeeld. De nadruk ligt ook meer op ritmes. Een ‘gamelan gong kebyar’ is een groot orkest, soms tot wel 30 man.
Gamelan is in Indonesië nauw verbonden met andere kunstvormen zoals poëzie, dans en het schaduwpoppentheater (‘wajang’). Tijdens het wajangtheater houdt de poppenspeler de poppen achter een scherm. Voor verschillende acties klinkt verschillende muziek, eigenlijk een soort filmsoundtrack. Wajangoptredens kunnen uren lang duren. Er wordt dan ook gegeten, geslapen en rondgelopen tijdens een optreden. Dit album geeft een goed beeld van zo’n avond.
De eerste toeristen die in de 19e eeuw naar – toen nog – Nederlands-Indië kwamen, raakten gefascineerd door de geluiden van het gamelanorkest. Op de wereldtentoonstelling in Parijs (1889) bracht de gamelan componisten als Erik Satie en Claude Debussy in vervoering. De in Canada geboren Colin McPhee woonde lang op Bali. Hij was de eerste componist die beide werelden samenbracht in zijn stuk Tabuh-Tabuhan uit 1936.
Ook sommige popmuzikanten raken in de ban van de gamelan. Door het herhalende en hypnotiserende effect heeft gamelanmuziek wel iets weg van house. Zo raar was het dus niet dat het Britse electronicaduo Plaid het Balinese gamelanorkest Gamelan Dharma Swara uitnodigde als voorprogramma voor hun show in New York. Plaids land- en stijlgenoot Squarepusher nam zelf een gamelanachtig nummer dat hij de titel Gong Acid meegaf.
Is de top-40 klaar voor de gamelan? Jazeker! In 2012 scoorden Steve Aoki, Angger Dimas en Iggy Azalea een hit met het nummer Beat Down. Je moet even de oren spitsen, maar als je goed luistert hoor je in de break een gamelanorkest.
