Terug naar boven

Basiscollectie klassiek: De Schilderijententoonstelling van Moessorgski

De Schilderijententoonstelling is het beroemdste stuk van de Russische componist Modest Moessorgski. Waarschijnlijk behoort het pianostuk ook tot het meest bewerkte stuk ter wereld. Zijn vriend Rimsky-Korsakov meende in zijn orkestbewerking Moessorgski's gedurfde samenklanken te moeten 'verbeteren'.

Die eigenzinnige samenklanken zijn echter juist kenmerkend voor Moessorgski. Hij kwam uit een welgestelde en intellectuele familie, waardoor hij vanzelfsprekend een reguliere baan bekleedde als militair officier en later als overheidsambtenaar. Vanwege zijn grote liefde voor muziek volgde hij in zijn vrije tijd compositielessen bij onder meer Balakirjev. Als 'selfmade' componist voelde hij zich vrij om op zijn eigen manier zijn ideaal van een realistische Russische muziekstijl vorm te geven.

De Schilderijententoonstelling bestaat uit zestien deeltjes en is geïnspireerd op schetsen van Moessorgski's vriend Viktor Hartmann. Als hommage aan deze onverwachts overleden architect, beeldhouwer en kunstschilder hadden vrienden een tentoonstelling georganiseerd waarop zijn schetsen werden getoond. Fantasievolle beelden van bijvoorbeeld de trol Gnomus, een hut op kippenpoten van de Russische heks Baba Yaga, de duistere catacomben van Parijs en ruziënde marktvrouwen... Tussen de muzikale schilderijtjes klinkt regelmatig het Promenade-thema, dat de toeschouwer verbeeldt die mijmert over wat hij gezien heeft en naar een volgend schilderij loopt.

Een legendarische uitvoering van het pianostuk is van de hand van Vladimir Horowitz, opgenomen tijdens een live recital in Carnegie Hall in 1951. Hier hoor je hem het promenade thema spelen.

Een zeer kleurrijke en subtiel vertolkte uitvoering is die met Mikhail Pletnev. Hier speelt hij het bekende kuikenballet, een absurd-komische verbeelding van dansende kuikentjes die net uit het ei gekropen zijn.

De psychisch kwetsbare Moessorgski zocht zijn toevlucht in de drank. Verarmd en lichamelijk gesloopt door zijn alcoholisme stierf hij vlak na zijn tweeënveertigste verjaardag. Na zijn dood gingen goedbedoelende componisten de composities van Moessorgski bewerken. De Schilderijententoonstelling leent zich hier dan ook uitstekend voor. Iemand die dit meesterlijk kon was de Franse componist Maurice Ravel. Luister naar Ravels sfeervolle orkestbewerking met Herbert von Karajan als dirigent en de Berliner Philharmoniker. Il vecchio castello, het oude kasteel:

De Russische dirigent Leopold Stokowski vond Ravels orkestbewerking veel te Frans getint en streefde naar een rauwere Russische sfeer. Hij ging daarin zelfs zo ver dat hij twee deeltjes van Moessorgski schrapte vanwege het te Franse karakter: Les Tuileries en Limoges Le Marché. Met zijn zware wielen sleept de Bydlo, een Poolse ossenwagen, gestaag voort. Een uitvoering met het Bournemouth Symphony Orchestra onder leiding van José Serebrier.

De compositie eindigt met een indrukwekkende climax: het schilderij De grote poort van Kiev. Moessorgski schetst een heilige processie in Russische sferen, in Ravels orkestversie met veel paukengeroffel en bekkens. Een mooie uitvoering is die van dirigent Tugan Sokhiev met het Orchestre du Capitole de Toulouse.

Moessorgski's Schilderijententoonstelling heeft zelfs artiesten uit de pop, rock en jazz geïnspireerd tot het maken van een eigen bewerking. Bijvoorbeeld een progrock-versie van Emerson, Lake & Palmer, een synthesizerversie van Isao Tomita en een jazzversie van de HR Big Band.

(SvdP)