Bossen, fjorden, gletsjers en meren, dat zijn de beelden die Noorwegen oproept. Toch kent het dunbevolkte Scandinavische land ook een aantal bijzondere muziektradities. Klassieke componisten als Halvorsen en Grieg werden bekend tot ver buiten de Noorse grenzen. Ook de beruchte black metal werd in Noorwegen ontwikkeld. Daarnaast onderscheiden de Noren zich vooral met hun folkmuziek en hun eigen, unieke interpretatie van jazz. Deze aflevering van ‘Muzikale wereldreis’ concentreert zich op die laatste twee stijlen.
Kenmerkend voor de Noorse volksmuziek is de Hardangerviool. Deze variant op de viool wordt gekenmerkt door vier of nog meer extra snaren die resoneren met de vier snaren waarop de melodie wordt gestreken. Het instrument werd in de 17de eeuw ontwikkeld door Isak Nilssen Botnen in de streek Hardanger en speelt een belangrijke rol in het beroemde werk Peer Gynt van Edvard Grieg. Volgens de overlevering leerden de beste Hardangervioolspelers hun kunsten van de duivel. Zelfs de bekendste moderne speler Annbjørg Lien (1971) had te maken met wantrouwen van de kerk.
Trio Mediaeval is een verre van puristisch folkgezelschap. Hun polyfonische zang is hooguit geworteld in de Noorse volksmuziek. Maar zij lenen hun stemmen net zo gemakkelijk aan composities van moderne componisten als Gavin Bryars en Ivan Moody. Op het album Folk Songs (2007) keren zij wel terug naar de volksliedjes die zij kennen uit hun jeugd. Dat klinkt nog steeds onaards mooi en zelfs modern. Het laat ook horen dat trommels een belangrijke rol speelden in de Noorse folklore.
Saxofonist en componist Jan Garbarek werd in 1947 geboren in Mysen. Aanvankelijk omarmde hij de Amerikaanse jazz. In de jaren 80 begon hij ook te experimenteren met allerlei volksmuziek. Hij legde daarmee de basis voor wat wij nu kennen als Scandinavische jazz, waarbij niet alleen regels bestaan om overschreden te worden, maar wat ook de donkere schoonheid van het Noord-Europese landschap lijkt te verbeelden. Garbarek is al vanaf 1970 verbonden aan ECM Records, de Duitse platenmaatschappij die een belangrijke leverancier werd van Scandinavische jazz.
Eeuwenlang was Noorwegen een arme uithoek van Europa waar alleen maar boeren en vissers woonden, maar dankzij bodemschatten als olie en gas, is Noorwegen tegenwoordig een rijk land. Met het oliegeld steunt de Noorse overheid ook het culturele leven. Vooral de internationaal befaamde Noorse jazzscene bloeit dankzij een goed georganiseerd en gesubsidieerd thuisfront. Het gaf de ruimte om te experimenteren en het idee te omarmen dat er geen artistieke regels bestaan en niets te gek is. Een stelling die de huidige Noorse muziekscene kenmerkt – van rock tot elektronica en van jazz tot folk en de vele geslaagde huwelijken hiertussen.
Een hele generatie artiesten profiteerde optimaal van het gulle subsidiebeleid van de Noorse overheid. Zo ook pianist Bugge Wesseltoft. Hij had een enorme impact op de Noorse jazzscene. In de jaren 90 begon hij jazzy pianomuziek te combineren met ambient, electronica en sputterende breakbeats. Zijn nu jazz (ook wel: future jazz) veroverde vervolgens de wereld en vond navolging in zowel techno als jazz. Belangrijke exponenten zijn ook trompettist Nils Petter Molvær en producer Jan Bang.
Een groep die lak heeft aan iedere muzikale conventie is Jaga Jazzist. Dit wisselende gezelschap werd in de jaren 90 opgericht door de broers Lars en Martin Horntveth. Vooral live weten zij veel bewondering te oogsten. Het grootste deel van de groep bestaat uit multi-instrumentalisten die het podium op en neer rennen om een keur van instrumenten te bespelen, bestaande uit veel koper, vibrafoon en elektronica, naast het traditionele rockinstrumentarium. Op hun albums, die verschijnen bij het hippe Britse label Ninja Tune, speelt ook elektronica een belangrijke rol. Daarnaast is de groep een vacaturebank voor prominente Noorse rock- en jazzmuzikanten als Jørgen Munkeby (Shining), Sjur Miljeteig (die ook speelde met Bugge Wesseltoft) en ECM-artiest Mathias Eick.
Sinikka Langeland is een klassiek zangeres die zich tot Scandinavische folk bekeerde. Zij bespeelt hierbij de middeleeuwse kantele, een soort dulcimer. Op The Magical Forest (2016) komen antieke Noorse muziek en moderne jazz op organische wijze samen. Langeland kreeg op dit album vocale bijstand van Trio Mediaeval. Het ensemble wordt gecompleteerd door het Scandinavische kwintet Starflowers met in de gelederen onder andere trompettist Arve Henriksen en saxofonist Trygve Seim. Pure schoonheid naast experiment en traditie naast vernieuwingsdrang: The Magical Forest toont hoe grenzeloos muziek kan zijn en hoezeer de Noorse muziek profiteert van hun vrije muzikale opvattingen.
(MR)
