Terug naar boven

Een reis door de muziek: Klassieke tijd

In 1784 definieerde de filosoof Kant de Verlichting als het bevrijden van de mens uit de onmondigheid die hij aan zichzelf te wijten heeft. Kant ging het erom dat men de vrijheid heeft om in alle openheid te beschikken over zijn eigen verstand, zonder onderhorig te zijn aan keizer, minister of pastoor. Kant wist echter ook wel dat zijn tijd geen verlichte tijd was, maar een tijd van Verlichting-in-wording. Toch waren er tekenen van emancipatie. Maar gold dat ook voor de belangrijkste componisten van die tijd? In hoeverre waren Haydn, Mozart en Beethoven ‘verlicht'?

Vijfde Symfonie van Ludwig van Beethoven

Vele musici maakten zich los van feodale en kerkelijke banden door op de vrije markt van de grote steden hun geluk te beproeven. Joseph Haydn (destijds Europa's beroemdste componist) maakte met succes de overgang van hofcomponist naar ‘vrije ondernemer'. Dat commercie en integriteit goed samen kunnen gaan, bewees dit genie met zijn onvergetelijke Londense Symfonieën. Beethoven kon zich de luxe veroorloven de meest ongehoorde experimenten aan te gaan, omdat hij zich financieel gesteund wist door adellijke vrienden. Zonder deze ‘subsidies' had hij zijn baanbrekende Vijfde en Negende Symfonie nooit kunnen schrijven. Maar niet iedereen wist zich staande te houden op de vrije markt. De verwende en soms arrogante Mozart mislukte jammerlijk. Helaas overleed hij precies op het moment dat zijn sublieme Zauberflöte - eveneens een vertelling van duisternis naar licht - een groot succes werd.

Aria van de Koningin van de Nacht uit de Zauberflöte van Mozart

Hoe ‘verlicht' waren Haydn, Mozart en Beethoven nu eigenlijk? Stel je er maar niet te veel van voor: Mozarts reactie op de dood van de Franse polemist Voltaire verschilt qua woordkeus niet veel van de verwensingen op onze huidige webforums: ‘Hier is een nieuwtje dat u [Mozarts vader Leopold] misschien al gehoord hebt, dat namelijk de goddeloze schurk Voltaire als een hond, als een rund gecrepeerd is - hij verdient het!' Toch hadden Mozart en Voltaire wel wat van elkaar weg. Beiden hadden iets kinderlijks, wat zich vertaalde in zowel ironie als in melancholie; een vergelijking die afkomstig is van Mozarts biograaf Alfred Einstein.

Strijkkwartet nr.76, bijgenaamd 'Kwinten', van Joseph Haydn

Het is maar de vraag of de vrome Haydn veel interesse heeft gehad in de moderne filosofie. Toch is zijn oratorium Die Schöpfung de perfecte belichaming van het 18e-eeuwse onderscheid tussen het ‘schone' en het ‘verhevene'. Luister maar naar de inleiding van dit oratorium: uit een chaos, die zowel schrikwekkend als fascinerend is, ontwikkelen zich hier sterren, zon en maan, de zee, het land, bloemen, vogels en de mens. En dan Beethoven: hij kwam in het reine met zijn doofheid door zijn muziek de spreekbuis te laten zijn voor alle mensen.

Don Giovanni van Mozart

(HJ)