Terug naar boven

Basiscollectie klassiek: De opera's van Claudio Monteverdi

Claudio Monteverdi (1567-1643) was een van de eerste componisten die opera’s schreef. Hij is gelijk ook een van de meest getalenteerde operacomponisten in de geschiedenis. Toch zal niet iedere operaliefhebber zijn muziek direct kunnen waarderen. Wie iets verwacht in de stijl van Verdi, Wagner of zelfs Mozart, zal moeten wennen.

Neem bijvoorbeeld de manier waarop Monteverdi spanning weergeeft in muziek:

Fragment uit Il Ritorno D’Ulisse In Patria: Odysseus neemt wraak op zijn rivalen door ze een voor een neer te schieten. (zie album)

We horen de opwinding, maar naar hedendaagse maatstaven klinkt het nog behoorlijk tam. Componisten van nu beschikken dan ook over een muziektaal die heel geschikt is om spanning op te roepen. Die muziektaal (gebaseerd op de functionele harmonieleer) bestond nog niet in Monteverdi’s tijd. De regels werden pas beschreven aan het begin van de 18e eeuw. Maar ook al had Monteverdi ze gekend, dan nog had hij niet volgens die regels kunnen componeren. In zijn tijd werden muziekinstrumenten immers anders gestemd. Het zou heel onaangenaam geklonken hebben.

Monteverdi moest dus andere technieken gebruiken om een operaverhaal overtuigend te kunnen vertellen. Hij was daarbij heel vindingrijk en soms ronduit ingenieus. Alle technieken die hij kende, werden toegepast. Zowel de oude (die we tegenwoordig met Renaissance-muziek associëren) als de nieuwe (die we nu kenmerkend vinden voor barokmuziek). Componisten van nu kunnen veel van hem leren.

L’Incoronazione Di PoppeaNon Morir Seneca. De reactie van Seneca’s vrienden op zijn plan om zelfmoord te plegen is gecomponeerd in de oude Renaissance-stijl. (zie album)

Van Monteverdi zijn slechts drie opera’s bewaard gebleven, hoewel hij veel meer opera-achtige werken gecomponeerd heeft. De drie opera’s zijn: L'Orfeo, Il Ritorno D’Ulisse In Patria en L’Incoronazione Di Poppea.

L'Orfeo (1607)

Toen Monteverdi L'Orfeo componeerde, was opera een geheel nieuw fenomeen. Het genre ontstond uit een discussie onder academici over het theater in de Griekse Oudheid. Hoe had de muziek bij een Oudgrieks toneelstuk geklonken? Werd alles gezongen? In een poging een antwoord te vinden op die vragen ontstond opera. Als resultaat van intellectuele experimenten.

Monteverdi componeerde L'Orfeo voor intellectuele kringen aan het hof van Mantua. Wellicht dat de opera daarom voor een groot deel beheerst wordt door een toon van afstandelijke reflectie. Niet voor niets is de moraal van het verhaal dat een man zijn emoties moet kunnen beteugelen.

Orfeo probeert Charon, de veerman van de Onderwereld, gunstig te stemmen. (zie album)

De bekende Toccata waar de opera mee begint. (zie album)

Een mooie cd-opname van L'Orfeo is die met dirigent Emmanuele Haim. Op dvd kunnen we Jordi Savall, zijn vrouw en zijn dochter bewonderen in een mooie voorstelling. Tevens wordt de productie in het Muziektheater onder leiding van Pierre Audi geroemd.

Il Ritorno D’Ulisse In Patria (1640)

Il Ritorno D’Ulisse In Patria dateert van enkele decennia later. Het was de eerste opera die Monteverdi componeerde voor de publieke operatheaters in Venetië. Het verhaal gaat over de Griekse strijder Odysseus die na jarenlange omzwervingen terugkeert naar huis. Daar blijkt zijn vrouw Penelope belaagd te worden door machtsbeluste vleiers. Het verschil met de intellectuele hofopera is duidelijk. Hier geen waarschuwing dat emoties in toom moeten worden gehouden. Odysseus zal zich overgeven aan wraak, tot grote voldoening van het publiek.

Een van de mooiste stukken uit de opera is Di Misera Regina, waarin Penelope smeekt en bidt om de behouden terugkeer van haar echtgenoot. Het stuk is bekend geworden door een schitterende opname van de mezzosopraan Frederika von Stade. Voor operaliefhebbers is dit Monteverdi op zijn best.

Frederika von Stade zingt Penelope’s openingsaria Di Misera Regina uit Il Ritorno D’Ulisse In Patria. (zie album)

Een mooie complete uitvoering van de opera op cd is die met René Jacobs. Op dvd bestaat een versie met dirigent Nikolaus Harnoncourt en Vesselina Kasarova als Penelope.

L’Incoronazione di Poppea (1643)

Er wordt getwijfeld of Monteverdi alle muziek voor zijn laatste opera L’Incoronazione Di Poppea zelf gecomponeerd heeft. De opera is bewaard gebleven in een versie die mogelijk ook muziek bevat van andere componisten. Mocht Monteverdi alle overgeleverde muziek zelf gecomponeerd hebben, dan heeft hij uitermate sensuele muziek gecomponeerd.

L’Incoronazione Di Poppea biedt een verhaal vol machtslust, vuile intriges en erotiek. De opera gaat over keizer Nero die zijn maîtresse Poppea tot keizerin wil kronen. Eerst moet hij echter een aantal vervelende obstakels (onder wie zijn vrouw) zien te verwijderen. L’Incoronazione Di Poppea wordt beschouwd als een monumentaal meesterwerk dankzij de boeiende psychologische portretten.

Het beroemde slotduet Pur Ti Miro zou niet van Monteverdi zijn, maar van een jongere collega. (zie album)

De complete opname van Nikolaus Harnoncourt is al weer oud aan het worden, maar klinkt nog altijd bijzonder geïnspireerd. Op dvd bestaan meerdere boeiende opnamen, waaronder de Glyndebourne-versie met dirigent Emmanuele Haïm en Danielle De Niese als Poppea.

(CP)