Een reis door de muziek: De eenentwintigste eeuw?

Wat kunnen we nu al zeggen van de (klassiek gecomponeerde) muziek van onze eigen tijd? Wie met zijn neus op een muur staat ziet geen muur, maar alleen een paar stenen en voegen. Het overzicht is er nog niet. Wat hier volgt is een slag in de lucht.

-Drone Mass van Jóhann Jóhannsson

Het (al dan niet atonale) modernisme heeft zijn tijd gehad, zo lijkt het. Voor componisten die met pop of jazz zijn opgegroeid, zijn Schönberg, Stravinski, Messiaen en Boulez geen vanzelfsprekende ijkpunten meer. Componerende vrouwen hebben eindelijk een volwaardige plaats naast hun mannelijke collega’s. Het ‘authentieke’ musiceren (dwz., uitvoeringen met instrumenten en principes uit de tijd van de componist) is niet meer weg te denken. Ambivalent is en blijft de commercie of ‘cultuurindustrie’ (Adorno). Zij tracht haar greep op de markt te behouden met de ontwikkelingen van streaming, metadata en personalisatie van reclame. Filmcomponisten mogen hun geluk beproeven in het subgenre van de rustgevende neoklassieke muziek. De resultaten van AI (kunstmatige intelligentie) lijken vooralsnog belachelijk. Het is echter wel een ontwikkeling die de muziekindustrie radicaal kan veranderen, zoals voorgaande technische ontwikkelingen dat ook hebben gedaan.

-Solipsism van Joep Beving

Is het idee van de klassieke West-Europese muziek nog wel houdbaar in de Global Village? Aan het begin van het millennium, in het Bach-herdenkingsjaar 2000, werd aan vier hedendaagse componisten gevraagd om een passie (à la Bach) te componeren. Drie van hen kwamen van buiten West-Europa, waaronder één vrouw die de discussie van de 'vrouwelijke componist' al lang voorbij was. Het experiment liet zien dat andere continenten in opmars zijn. Wie wordt de nieuwe Bach? Zal de toekomstige Mozart uit Afrika of Azië komen? In hoeverre zal de muziekgeschiedenis met terugwerkende kracht worden herschreven?

-Journey under brilliant skies van Joep Franssens

In de vorige eeuw is de muzikale beleving ingrijpend veranderd door de ontwikkeling van de techniek. De mechanisering van het geluid heeft de muziek meer en minder toegankelijk gemaakt. Ga maar na: we hebben meer muziek tot onze beschikking dan ooit tevoren, uit heden en verleden en van alle continenten. Toch lijkt het er niet op dat we massaal onze muzikale smaak aan het verbreden zijn. En dat terwijl we via de Voyager-ruimtesondes een interstellaire groet hebben doen uitgaan met Bach, Mozart, Beethoven, blues, Javaanse gamelan, Japanse shakuhachi, Indiase raga, zang van de Aboriginals…

-Become Ocean van John Luther Adams

De digitale ontwikkelingen gaan snel. Aan het begin van het nieuwe millennium werd de cd door velen alweer dood verklaard. Ironisch genoeg is het aanbod van klassieke cd's nog steeds enorm. Er zijn wel steeds verschuivingen in de in industrie. Streaming lijkt de toekomst te hebben. Sommige symfonieorkesten en barokspecialisten hebben hun eigen labels opgestart. De corona pandemie dwong musici om zelf te gaan opnemen in hun eigen huiskamer. De consument heeft hoe dan ook iets te kiezen. We kunnen een cd draaien, downloaden, streamen... Uitvoeringen van één en hetzelfde stuk kunnen we eindeloos met elkaar vergelijken via YouTube, Spotify, Qobuz, Apple Music of wat dan ook. Maar wie had kunnen voorspellen dat de lp aan een comeback bezig is?

-AIVA, muziek door middel van kunstmatige intelligentie

Een snel veranderende wereld kan beangstigend zijn. Artiesten hebben nog al eens het nakijken tegenover de machtige industrie. Geen wonder dat jonge musici over de grenzen van klassiek, pop, jazz, film- en wereldmuziek heen stappen, om zo de vrijheid te heroveren. Denk aan experimenteren met alternatieve podia, vermenging van genres en improvisatie. Sociale en politieke omwentelingen houden mogelijk de belofte in voor een betere toekomst. Al zal steeds weer moeten blijken of die utopische beloften ook daadwerkelijk door de tijd worden ingelost. Polarisatie is hoe dan ook niet te vermijden: wat voor de één ‘woke’ is, is voor de ander een vorm van ‘cultuurmarxisme’. Ook pandemieën, klimaatverandering, militaire conflicten en massamigratie zullen hun wissel trekken op de muzikale geschiedenis van de mens.

-Orewoet van Judith Steenbrink

Hebben we de huidige tijd daarmee uitputtend geschetst? Nee, natuurlijk niet. Ontwikkelingen - goed en slecht - zullen altijd tegenreacties uitlokken. De toekomst laat zich daarmee moeilijk voorspellen. Als de geschiedenis iets aantoont, dan is dat wel de onuitputtelijke lenigheid en creativiteit van de menselijke geest. Zoals Ton de Leeuw, een sympathieke modernist van weleer, opmerkte in zijn Muziek van de twintigste eeuw: ‘Het hedendaagse Westen getuigt van een vitaliteit die lijnrecht in tegenspraak is met het cultuurpessimisme dat al te gemakkelijk door velen wordt beleden.'

-A Saami requiem van Ola Stinnerbom & Gunnar Idenstam

(HJ)