Een reis door de muziek: De eenentwintigste eeuw?

Wat kunnen we nu al zeggen van de muziek van onze eigen tijd? Wie met zijn neus op een muur staat ziet geen muur, maar alleen een paar stenen en voegen. Het overzicht is er nog niet. Wat hier volgt is een slag in de lucht.

Hoe dan ook: de tijd van het modernisme lijkt voorbij te zijn. Voor componisten die met pop of jazz zijn opgegroeid, zijn Schönberg, Stravinski en Boulez geen vanzelfsprekend ijkpunten meer. Componerende vrouwen hebben eindelijk een volwaardige plaats naast hun mannelijke collega’s. Het ‘authentieke’ musiceren (dwz., uitvoeringen met instrumenten en principes uit de tijd van de componist) is niet meer weg te denken. Ambivalent is en blijft de commercie of ‘cultuurindustrie’ (Adorno). Zij heeft haar positie versterkt met de ontwikkelingen van streaming, metadata en personalisatie van reclame.

Geen wonder dat sommige artiesten over de grenzen van klassiek, pop, jazz en wereldmuziek heen willen stappen, om zo de vrijheid te heroveren. Denk aan experimenteren met alternatieve podia, vermenging van genres en improvisatie. Sociale en politieke omwentelingen houden mogelijk de belofte in voor een betere toekomst. Al zal steeds weer moeten blijken of die utopische beloften ook daadwerkelijk door de tijd worden ingelost. Polarisatie is hoe dan ook niet te vermijden: wat voor de één ‘woke’ is, zal voor een ander een vorm van ‘cultuurmarxisme’ zijn. Ook pandemieën, klimaatverandering, militaire conflicten en massamigratie zullen hun wissel trekken op de muzikale geschiedenis van de mens.

Hebben we de huidige tijd daarmee uitputtend geschetst? Nee, natuurlijk niet. Ontwikkelingen - goed en slecht - zullen altijd tegenreacties uitlokken. De toekomst laat zich daarmee moeilijk voorspellen. Als de geschiedenis iets aantoont, dan is dat wel de onuitputtelijke lenigheid en creativiteit van de menselijke geest. Zoals de componist Ton de Leeuw in de jaren zestig opmerkte in zijn Muziek van de twintigste eeuw: ‘Het hedendaagse Westen getuigt van een vitaliteit die lijnrecht in tegenspraak is met het cultuurpessimisme dat al te gemakkelijk door velen wordt beleden.'

(HJ)