Hadden neanderthalers besef van muziek? Wie zal het zeggen? De (proto-) muzikale uitingen van de neanderthalers zijn verloren gegaan, net als de muziek van de Griekse tragedies en de zang van de herder David. Heeft er dan wel muziek geklonken in de oertijd? Ongetwijfeld! 'Zonder muziek is de prehistorie simpelweg te stil om geloofwaardig te zijn', aldus Steven Mithen in The Singing Neanderthals. We weten alleen niet veel met zekerheid. Maar misschien kunnen we er toch iets over zeggen, over die oertijd.
- Mens en natuur
Wat is muziek? Muziek speelt zich af in de tijd. Ze weerspiegelt niet zozeer de kloktijd, maar eerder de motorische bewegingen van het lichaam en de emotionele schommelingen van het gemoed. Het gaat daarbij niet alleen om de grove motoriek van armen, benen, heup en de romp, maar ook om het ritme van de adem en de verfijnde motoriek van de vingers en het spraakvermogen. Wiegeliederen verschillen niet veel van elkaar, wereldwijd. Muziek is iets van het aardse bestaan en de menselijke conditie. In een vacuüm kunnen we niets horen. Het geluid heeft de lucht nodig om zich te kunnen voortplanten. Een danser heeft de zwaartekracht van de aarde nodig om zich te kunnen bewegen.
Met al deze voornoemde factoren kan gespeeld worden. Dieren doen het ook. Vogels spelen zodanig met auditieve sensaties dat je meestal wel van muziek kunt spreken. De slagen van een merel of een nachtegaal hebben geen duidelijk toonsysteem. Het zijn scherpe patronen, zoals bij een ongestemd percussie instrument. De zang van een koekoek (ruwweg een grote terts) doet enigszins denken aan de roepterts van vele kinderliedjes (kleine terts). Bultruggen kunnen indrukwekkende zanglijnen ontwikkelen die minuten lang zijn. Motorisch bewegen op muziek (beat-inductie) is vooral typerend voor de tweebenige mens.
-De zang van een bultrug
- Percussie
Het zal in Afrika begonnen zijn. De vroegste menssoorten van het Afrikaanse continent (meer dan twee miljoen jaar geleden) maakten mogelijk al muziek door met voorwerpen te slaan. Eenvoudige slagwerkinstrumenten behoren dan al snel tot de mogelijkheden. Stenen gongs (lithofonen) zijn duizenden jaren bespeeld in Afrika. Vlakke stenen platen laten verschillende metaalachtige tonen horen, afhankelijk van de plek waar geslagen wordt. Zijn de stalagmieten in de akoestisch galmende druipsteengrotten 'bespeeld'? Wie het weet mag het zeggen.
-Gereconstrueerde beenfluit
- Fluiten, snaarinstrumenten
Jager-verzamelaars zullen wel niet met grote instrumenten gesleept hebben. Wellicht dat daarom de lichte fluit zo’n indrukwekkende ouderdom heeft. Fluiten konden o.a. gemaakt worden van beenderen en ivoor. In Slovenië is een linker dijbeen van een holenbeer gevonden van zo’n 60.000 jaar geleden. Het stuk been bevat twee gaten, zodat het als een fluit bespeeld kan worden. Of het daarmee ook echt een fluit is, is onzeker. De benaming 'neanderthalerfluit' gaat velen te ver. In o.a. Zuid-Duitsland zijn fluiten gevonden, gemaakt van de vleugelbeenderen van vogels (c. 35.000 jaar oud, einde van de laatste ijstijd). Deze fluiten behoren inmiddels tot de cultuur van de moderne mens. Voor snaarinstrumenten zijn bij voorkeur de darmen van dieren nodig. Vandaar dat mogelijk de ontwikkeling van de harp en de lier pas op gang kwam na de uitvinding van de landbouw, c. 10.000 jaar geleden.
-Seikolos lied
- Muzieknotatie
De vroegste muzieknotaties zijn overgeleverd op kleitabletten met spijkerschrift uit Mesopotamië. Een in de oude Mesopotamische stad Nippoer (Irak) gevonden kleitablet is gedateerd op 2000 v.Chr.. Dit tablet zou al instructies bevatten voor uitvoering en compositie (diatonische toonladder). Deze notatie is nog niet zo ontwikkeld als bij de circa 36 Hurritische liederen uit Oegarit (West-Syrië, c.1400 v.Chr.). Van deze liederen is de Hymne aan Nikkal (een Semitische godin van boomgaarden) het oudste muziekstuk dat goeddeels bewaard is gebleven. Ook dit tablet bevat muziektheoretische aanwijzingen. De vroegste compleet bewaard gebleven melodie is een Griekse epitaaf voor een vrouw, gecomponeerd door Seikilos (Turkije, 2e eeuw v.Chr.).
-Spectaculum door Musica Romana
- Experiment
Het blijft een raadsel, die muziek uit oeroude tijden. Zoals het ook een raadsel is hoe de grote piramide is gebouwd, of hoe de stenen van Stonehenghe zijn versleept. Archeologen proberen vaak het onbekende te reconstrueren aan de hand van experimenten. Zo zijn er ook musici die experimenteren met replica's van archeologische vondsten. Anna Friederike Potengowski experimenteerde met beenfluiten (zie luisterfragment hierboven). John Kenny experimenteerde met natuurhoorns en -trompetten uit de bronstijd.
-John Kenny- Dragon Voices
(HJ)
