1. Quant je suis mis au retour, op deze cd uitgevoerd door Marc Mauillon (bariton).
Guillaume de Machaut (c. 1300-1377) was een gevierd dichter én componist. De ideale persoon, dus, om het spits af te bijten. In ‘Quant je suis mis au retour’ gaat het om hét onderwerp voor poëzie en literatuur: de liefde.
2. Lied ohne Worte, op.30, nr.1, op deze cd uitgevoerd door Stéphane De May (piano).
Felix Mendelssohn (1809-1847) schreef een grote hoeveelheid ‘Lieder ohne Worte'... de poëzie zit in de muziek, zou je kunnen zeggen. Er is vaak een duidelijke ‘zang’-melodie, hier in de hoge tonen – maar wat wil dit gedicht zonder woorden ons zeggen?
3. And death shall have no dominion, op deze cd voorgelezen door de dichter zelf.
De gedichten van Dylan Thomas (1914-1953) zou je daarentegen als liederen zonder muziek kunnen zien. Hoewel, als je hem zelf zijn poëzie hoort voordragen, worden het haast vanzelf liederen mét muziek. Ritmisch, dwingend, bezwerend - en melodisch.
4. Lamento, op deze cd uitgevoerd door Michèle Losier (mezzosopraan) en Daniel Blumenthal (piano).
Henri Duparc (1848-1933) was geen dichter, maar liet zich wel mateloos door de poëzie inspireren. Zijn liederen, hij schreef er maar een handvol, zijn hoogtepunten uit het genre. Uiterst verfijnd, subtiel en elegant komen tekst en muziek hier samen. Het gedicht ‘Lamento’ van Théophile Gautier (1811-1872) schetst een duif, die vanaf een boom bij een grafsteen haar lied zingt.
5. Andray soulet, op deze cd uitgevoerd door Mala Punica.
Matteo da Perugia (begin 15e eeuw) schreef net als Machaut waarschijnlijk zelf de teksten voor zijn vocale muziek. In dit werk is dat wel zeker, want het gaat om een poëtische omschrijving van wat de uitvoerende moet doen. Het is namelijk een canon (zoals Vader Jacob) en bestaat dus uit 1 melodie die op een bepaalde manier een meerstemmig stuk moet opleveren…
6. Stimmen, ins Grün, op deze cd uitgevoerd door Ulf Bästlein (bariton) en Friedhelm Döhl (piano).
De Roemeense dichter Paul Celan (1920-1970) is enorm geliefd gebleken bij componisten in de 20e eeuw. Vrolijke muziek levert dat meestal niet op, want zijn werken zijn doortrokken van zijn ervaringen in de Tweede Wereldoorlog. Friedhelm Döhl (1936-2018) schreef een huiveringwekkend lied op (een deel van) een mysterieus gedicht.
7. Prélude à l'après-midi d'un faune, op deze cd uitgevoerd door het London Symphony Orchestra o.l.v. François-Xavier Roth.
Claude Debussy (1862-1918) liet zich door ‘L'Après-midi d'un faune’, een enorm gedicht van Stéphane Mallarmé (1842-1898), inspireren tot een ‘Symfonisch gedicht’. In het gedicht mijmert en dagdroomt een faun op een warme namiddag. Een faun is een mythologisch wezen, met een achterlichaam van een bok en een bovenlichaam van een mens, vaak afgebeeld met een panfluit in zijn handen.
8. Record, op deze cd voorgedragen door de dichter zelf.
Net als Dylan Thomas was Lucebert (1924-1994) een begenadigde voordrachtskunstenaar. Hier leest hij zijn gedicht ‘Record’ (1989), een absurdistisch gedicht over, heel toepasselijk, een draaiende elpee.
9. Egidius waer bestu bleven, op deze cd uitgevoerd door Christopher Kale (tenor) van ensemble Aventure.
Het anonieme gedicht ‘Egidius waer bestu bleven’ is een van de bekendste middeleeuws-Nederlandse gedichten. Het komt uit het Gruuthuse-handschrift, dat rond 1400 werd samengesteld. Het gedicht is een klaagzang over een vriend, Egidius, die gestorven is.
10. Dit eiland, op deze cd uitgevoerd door Julia Bronkhorst (sopraan) en Maarten Hillenius (piano).
Henriëtte Bosmans (1895-1952), een van de belangrijkste vrouwelijke componisten van de Nederlandse 20e eeuw, maakte onder meer indruk met haar liederen. Ze liet zich vooral door Franse poëzie inspireren, maar dit schitterende lied is een zetting van het gedicht ‘Dit eiland’ van Adriaan Roland-Holst (1888-1976).
11. Splendor paternae gloriae, op deze cd uitgevoerd door de monniken van het kartuizerklooster Parkminster.
Ambrosius van Milaan (339-397) levert het oudste gedicht van deze playlist, en de melodie is mogelijk ook van Ambrosius. ‘Splendor paternae gloriae’ is een hymne, en wordt tot op vandaag de dag in kloosters in de ochtend, tijdens de Lauden, gezongen. Met prachtige zinnen als ‘De ware zon: dring tot ons door, in glinsters, schitter zonder eind’ (‘Verusque sol, illabere, micans nitore perpeti’, vertaling Patrick Lateur).
12. The dove descending, op deze cd uitgevoerd door het Nederlands Kamerkoor o.l.v. Reinbert de Leeuw.
Igor Stravinski (1882-1971) schreef een fascinerend stuk op een even fascinerende tekst van de Engelse dichter T.S. Eliot (1888-1965), ‘The dove descending’, onderdeel van de bundel ‘Four quartets’ (1943). Stravinski gebruikte de nogal abstracte twaalftoonstechniek (een toon mag pas weer gebruikt worden als alle andere eerst hebben geklonken) maar wist toch de religieus-mystieke sfeer van het gedicht te laten horen.
13. An eine Äolsharfe, op.19, nr.5, op deze cd uitgevoerd door Juliane Banse (sopraan), en Helmut Deutsch (piano).
Johannes Brahms (1833-1897) schreef vele liederen, en hierin was hij net zo perfectionistisch als in zijn andere werk. ‘An eine Äolsharfe’ is een mooi voorbeeld. Gebaseerd op een gedicht van Eduard Mörike (1804-1875) laat dit lied horen hoe gevoelig Brahms de tekst in de muziek tot klinken bracht. In de laatste twee zinnen, ‘Und hier – die volle Rose streut, geschüttelt, All ihre Blätter vor meine Füsse!’, horen we de rozenblaadjes prachtig naar beneden dwarrelen.
14. Un cygne, op deze cd uitgevoerd door Ensemble Vocal Aedes o.l.v. Mathieu Romano.
Even elegant is ‘Un cygne’ van Paul Hindemith (1895-1963), op een gedicht van Rainer Maria Rilke (1875-1926). Hindemith schreef het in 1939, aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog dus. In 1936 zag hij de dreiging al, en vluchtte naar Amerika. De onrust is verdekt aanwezig in het gedicht, als we horen ‘zoals de zwaan die voortdrijft op onze verwarde ziel’ (‘comme ce cygne qui nage, sur notre âme troublée...’, vertaling Rein de Vries).
Samenstelling en tekst: Thomas Op de Coul
Grafische vormgeving: Judith de Rond
