In deze Playlist+, die teruggaat tot de jaren 40, spelen Nederlandse artiesten met taal om gevoelens van verdriet, boosheid of juist vrolijkheid kracht bij te zetten. Ze zingen in een persoonlijke en soms ook vindingrijke moerstaal en zijn daarin authentiek.
De voetbalmatch - Louis Davids
Taal is een levend organisme. Voor de oorlog spraken en schreven wij nog anders en golden er andere taalwetten en uitdrukkingen, die vandaag de dag archaïsch aandoen. Voetbal stond nog in de kinderschoenen, getuige dit liedje van cabaretier Louis Davids. Hij neemt hier de rol aan van een volkse vrouw die voor het eerst met haar vriend naar een voetbalwedstrijd gaat en er het hare van denkt.
Ach Vaderlief - Zangeres Zonder Naam
Als we nu kijken en luisteren naar het amusement van de jaren 50, dan vinden we dat een trage en stijve boel. De teneur was vooral luchtig en vrolijk: ‘Als de lente komt dan stuur ik jou tulpen uit Amsterdam’. Over de smartlap werd wel denigrerend gedaan, maar Mary Servaes alias Zangeres Zonder Naam roerde met haar Ach Vaderlief in 1959 wel het sociale thema drankmisbruik aan en zong dit met overtuigende snik, in van onnodige dichterlijkheden gespeende taal. Ze was niet voor niets de koningin van het levenslied.
Ik heb genoeg van jou - ZZ & De Maskers
Begin jaren 60 gingen de uit Amerika en Engeland overwaaiende rock ‘n-roll en beatmuziek ook aan Nederland niet ongemerkt voorbij. Met de beatband ZZ & De Maskers zet zanger Bob Bouber in 1964 een vrouw aan de kant onder het motto: ‘ik heb genoeg van jou’. De tekst is direct aan haar geadresseerd en zijn keurige taalgebruik en bijna kakkerige dictie zorgen voor een bijtende passieve agressiviteit: ‘Ik heb genoeg van al je dolle buien. Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg.’
Ben ik te min – Armand
‘Wil je blijven? Ok.’ De Eindhovense hippie-folkzanger Armand opent hiermee bijna achteloos zijn lied Ben ik te min. Ook hij spreekt zijn ‘geliefde’ direct toe, alsof hij zich alleen met de arme vrouw bevindt in een armoedige, door wietlucht benevelde hippiekamer: ‘Als je me maar niet ziet als het jochie met de rozen’. Het is inmiddels 1967 en alles (ook de literatuur en dichtkunst) mag, nee móet vlotter en directer. Ben ik te min is een even fatalistisch als classicistisch strijdlied: ‘Als je het aankunt, nou kom dan gerust weer en anders dan donder je maar op.’
De tijd zegt niets - Earth & Fire
Al in 1976 koos Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) voor de moerstaal als boekenweekthema. Dit in de vorm van het verzamelalbum Zing je moers taal. Populaire bands en artiesten uit die tijd, zoals Kayak, Focus en Maggie MacNeal, werden verbonden aan Nederlandse schrijvers en dichters, die hun muziek van een tekst voorzagen. Veel van deze acts zongen zodoende voor het eerst in het Nederlands, zoals Earth & Fire, de band rond zangeres Jerney Kaagman, die een tekst van dichter en toneelschrijver Judith Herzberg vertolkt.
Kontaktrock - Toontje Lager
Een belangrijke opmaat naar de hype van Nederlandstalige popmuziek was in 1980 het verzamelalbum Uitholling Overdwars, waar voor het eerst onder andere Doe Maar, Noodweer en Toontje Lager op te horen waren. Het nummer Kontaktrock van de laatste band, is bijzonder. Ver voor internet en dating sites zochten jongeren contact via advertenties in muziektijdschriften. De ruimte voor zo’n papieren oproep was beperkt, dus ontstond er een nieuw jargon van afkortingen (z.s.k.m. - zoekt spoedige kennismaking), vergelijkbaar met huidige afkortingstaal als omg en wtf.
De verzoening - Frank Boeijen Groep
Als Doe Maar de ongekroonde koning van de Nederpop is, dan is de nog steeds actieve Frank Boeijen de prins. Deze Nijmeegse zanger en liedjesschrijver is een groot fan van Bob Dylan en stelde ooit dat als Dylan een Nederlander was geweest, hij beslist in zijn moerstaal had gezongen. Als geen ander verbindt Boeijen persoonlijke gevoelens aan krachtige beeldspraak die nooit abstract of potsierlijk wordt. Hij eigent zich de taal toe.
Mèh – Boegies
De moerstaal van de Boegies was het Gronings vermengd met punk, boerentaal en poep en pies humor. Eigenlijk zegt zanger Eddy ‘Piepke’ Huizing alles wat hij te zeggen heeft in de Nederlandse culthit Mèh, afkomstig van het album Parels Voor De Zwijnen (1986). Soms heb je aan één woord genoeg.
Spraakwater – Extince
Het duurde even voordat Nederlandse rappers hun Amerikaanse voorbeelden durfden los te laten en in hun moerstaal gingen rappen. Rapper Extince zette in 1995 de deur wijd open met zijn hit Spraakwater en trok ook zijn label Top Notch mee naar een succesvolle toekomst. In tegenstelling tot andere pionier en concurrent Osdorp Posse, die letterlijke Amerikaanse vertalingen als ‘moederneuker ‘ toepaste, is alles Nederlands aan Spraakwater, zelfs de, veelal van kinderplaten afkomstige scratches. Los van zijn smeuïge Brabantse accent is Spraakwater volledig ABN.
Voorjekijkendoorlopen - Jeugd van Tegenwoordig
Tien jaar na Extince gaf de Jeugd van Tegenwoordig een hele nieuwe draai aan Nederlandstalige hiphop. Op de dance-beats van Bas Bron rappen de drie rappers Willie Wartaal, Faberyayo en Vjèze Fur in een soort geheimtaal, vol eigen woorden (sjembek, spange ho’s), verdraaiingen (watskeburt, watskebizzy), klankwoorden, vernederlandst Engelse en heel veel branie. Je verstaat het maar half, maar je weet dat de nog steeds actieve Jeugd van Tegenwoordig hun vuilbekkerij meent.
Vlammen - Eefje de Visser
Het is een emotioneel landschap van dromen, tranen en vuur, dat Eefje de Visser zowel in muziek als tekst (die praktisch in elkaar overlopen) creëert. De singer-songwriter uit Moordrecht (tegenwoordig wonende in Gent) nam de tijd om een eigen geluid en taal te vinden en kwam voor het eerst geheel tot bloei op haar vierde album Bitterzoet (2020). Met haar intieme en poëtische teksten, gekoppeld aan dromerige elektronische muziek, is zij is een inspiratie voor jonge singer-songwriters als S10 en Froukje.
Habiba – Boef
De Algerijns-Franse, in Alkmaar opgegroeide Sofiane Boussaadia was een boef, die na enkele jaren jeugddetentie vrij kwam als de rapper Boef. Hij liet de misdaad achter zich, maar verloor (ook als vlogger) nooit zijn grote mond en scoort hier aandacht en hit na hit mee. Boef beheerst de Noord-Afrikaans-Nederlandse straattaal en jongleert hier energiek en inventief mee in zijn flows. In het nummer Habiba (2017) rapt hij gevaarlijk, maar toont hij zich kwetsbaar en onzeker in het melancholische refrein.
Arcade - Numidia
De Marokkaans-Nederlandse zangeres Mumidia El Morabet zong zichzelf in de kijker via talentenjachtprogramma’s als The Voice Kids en Beste Zangers. In een zangopdracht voor het laatste programma koos zij voor een vertolking van Arcade, het nummer waar Duncan Laurence in 2019 het Eurovisie Songfestival mee won. Op bijzonder wijze zet zij het naar haar hand door de Nederlandse tekst te vermengen met Arabisch. Het krijgt daardoor een fraaie persoonlijke lading.
Op me monnie - Famke Louise
Praten we in de toekomst allemaal in de turbotaal van influencers; oppervlakkig en in een constante flow van verbasterd Engels, allerhande straattaal en slecht Nederlands? Influencers-taal is eigenlijk de taal van het materialisme, de vluchtigheid en misschien ook wel de nietszeggendheid. Mediapersoonlijkheid Famke Louise beheerst het tot in de puntjes en bedient met haar weinig om het lijf hebbende liedjes zowel de fans als de haters.
Vas-Y (Ga Maar) - Suzan & Freek, Claude
De uit Congo afkomstige Claude vluchtte op 9-jarige leeftijd naar Nederland. In het asielzoekerscentrum waar hij verbleef wakkerde zijn al bestaande liefde voor muziek nog verder aan. Zijn aanstekelijke Frans-Nederlandse liedjes slaan goed aan en geven zelfs nieuwe dimensies aan de ietwat belegen (maar niet minder oprechte) liedjes van Susan & Freek. In 2025 vertegenwoordigt Claude Nederland tijdens het Eurovisie Songfestival.
Samenstelling en tekst – Mark Ritsema
Vormgeving – Judith de Rond
Foto Eefje de Visser – Lonneke van der Palen
De 90e editie van de Boekenweek vindt plaats van woensdag 12 tot en met zondag 23 maart. Meer informatie vind je hier.
