Opgroeiend in Parijs, werd Bizets muziektalent al vroeg erkend. Hij was 9 jaar toen hij aangenomen werd bij het conservatorium. Eigenlijk mocht dat pas vanaf 10 jaar. Als student won hij meerdere compositieprijzen, waaronder de prestigieuze Prix de Rome. Ondanks deze voorspoedige start lukte het hem niet om door te breken. Deels had dat te maken met zijn eigen onvermogen om richting te geven aan zijn carrière. Hij maakte composities niet af of bracht ze niet uit. Maar hij had ook pech. De concurrentie in Parijs was in die tijd moordend. Er liep zoveel talent rond. Was het Bizet eindelijk gelukt een opdracht te krijgen voor het componeren van een opera, ging het theater failliet. Een andere keer brandde het theater af. Bizet verdiende ondertussen zijn geld als arrangeur.
Toen na veel schermutselingen Carmen in 1875 in première ging, wist Bizet dat hij een meesterwerk geleverd had. Maar het was geen overduidelijk succes. Collega’s hadden lof, maar het publiek had moeite met de zedeloosheid van het verhaal en vooral met het schaamteloze titelpersonage. Het was een schandaal! De zaal bleef half leeg, totdat na 3 maanden en 33 voorstellingen… Bizet dood ging aan een hartaanval. Hij werd 36 jaar. Nooit zou hij meemaken hoe zijn meesterwerk na die moeizame start in 10 jaar tijd de hele operawereld veroverde.
Voor operaliefhebbers blijft het onvoorstelbaar zonde dat hij niet meer opera’s heeft kunnen schrijven. We moeten het doen met Carmen en wat hij daarvoor gecomponeerd had. Gelukkig is dat nog behoorlijk wat en er zit prachtige muziek tussen. Denk aan het eveneens zeer populaire Parelvissersduet. Deze playlist+ is daarom niet alleen gewijd aan Carmen maar ook aan andere meesterwerken van Bizet. We houden een omgekeerd chronologische volgorde aan: we beginnen met Carmen, zijn laatste werk, en eindigen met de Symfonie in C, een jeugdwerk dat Bizet op 17-jarige leeftijd componeerde.
Carmen: Ouverture (Bizet) - Berliner Staatsopern Orchester, Simon Rattle (dirigent)
De Ouverture begint met een paar aanstekelijke melodieën in marsritmes van het soort dat de opera populair maakt: bruisend van energie en vol vuur. De melodieën keren later in de opera terug en zijn verbonden aan het feest van het stierenvechten en aan de stierenvechter Escamillo. Na een korte pauze slaat de sfeer om en horen we een chromatisch motief dat we in de loop van de opera leren associëren met Carmen en het noodlot. De ouverture eindigt onheilspellend abrupt, zoals ook Carmens leven abrupt zal eindigen.
Carmen: Habanera (Bizet) - Agnes Baltsa (mezzo), Herbert von Karajan (dirigent)
Dit is de aria waarmee het publiek kennis maakt met de zigeunerin Carmen. Haar chromatische melodielijn maakt haar niet alleen sensueel en exotisch, het is ook een verwijzing naar haar ‘anders’ zijn: als zigeunerin valt zij buiten de normen van de maatschappij. In haar lied bezingt ze dan ook de vrije liefde (iets wat in die tijd, eind 19e eeuw, echt niet kon). Carmen heeft een oogje laten vallen op de enige man die haar min of meer negeert, de stille soldaat Don José.
Carmen: Entr’acte 2 (Bizet) - London Philharmonic Orchestra, Georg Solti (dirigent)
Deze prachtige muziek wordt gespeeld aan het begin van de 3e akte. De sfeer is anders dan dat van de rest van de opera. Daarom vermoeden sommige experts dat Bizet muziek gebruikte die hij eerder had gecomponeerd voor een andere opdracht, maar die nooit was gepubliceerd. Dat deed hij wel vaker. Gelukkig maar, want waarom zou je goede muziek verloren laten gaan?
Carmen: Slotduet (Bizet) - Julia Migenes Johnson (mezzo) en Placido Domingo (tenor)
De opera Carmen ging niet zonder slag of stoot in première. Dat had onder andere te maken met het einde. Carmen werd vermoord op het toneel en daar had de directie van het theater moeite mee. Bizet stond onder druk om het einde te veranderen en wellicht was dit ook gebeurd als de zangers van Carmen en Don José niet pal achter de componist gestaan hadden. Gelukkig maar, want door de kwaliteit van dit stuk muziek beschouwen veel experts het werk als een van de best gecomponeerde opera’s ooit. Het duet is zo goed opgebouwd!
Carmen heeft het inmiddels uitgemaakt met stille soldaat Don José. Ze heeft een nieuwe geliefde, de stierenvechter Escamillo. Maar Don José kan dit niet verkroppen. Buiten de arena waar Escamillo op dat moment aan het vechten is, wacht hij Carmen op. Hij probeert haar over te halen bij hem terug te keren. Zij weigert resoluut, maar dat lijkt hij maar niet te willen horen. Tot tenslotte het kwartje valt: ze houdt niet meer van hem?! Wanhoop slaat om in woede. Carmen wil terug de arena in, maar hij houdt haar tegen. Als ze vervolgens de ring die hij haar ooit gaf, in zijn gezicht gooit, steekt hij haar neer, net op het moment dat het publiek in de arena juicht.
Voor wie graag het visuele plaatje erbij wil, deze opname komt van een verfilming, maar er zijn nog veel meer voorstellingen van de opera op dvd verschenen (zie ook Basiscollectie Klassiek: Carmen).
L'arlésienne-suite nr.1: Prélude (Bizet) - Les Musiciens du Louvre, Marc Minkowski (dirigent)
Bizet componeerde deze muziek voor het toneelstuk L’Arlesienne van Alphonse Daudet. Het toneelstuk werd een flop, maar er was hoop dat de muziek het goed zou kunnen doen in de concertzaal. Dus maakte Bizet er een suite van. Na Bizets dood werd nog een tweede suite gemaakt door zijn vriend Ernest Guiraud. De prelude begint met de melodie van een bekend kerstlied (Driekoningen) uit de Provence. In een langzamer gedeelte horen we een saxofoon (op dat moment nog een vrij nieuw instrument).
Jeux d’enfants: L’escarpolette & La poupée (Bizet) - Bruno Rigutto (piano) & Gabriel Tacchino (piano)
Bizet was een pianovirtuoos, maar daar deed hij verder niet veel mee. Hij trad zelden op in het openbaar. De 12 pianostukjes van Jeux d’Enfants (Kinderspelletjes) componeerde hij voor pianoduo (vier handen). Later maakte hij van een aantal stukken een orkestversie. Hier zijn 2 stukjes te horen: De Schommel en De Pop.
Parelvissersduet (Bizet) - Cyrille Dubois (tenor) & Florian Sempey (bariton)
Dit duet (Au fond du temple saint), komt uit de opera Les Pêcheurs de Perles (De Parelvissers). Het stuk is zo geliefd in Nederland dat er verschillende populaire bewerkingen van te vinden zijn (zie: Van Eigen Bodem: Het Parelvissersduet). In het duet beschrijven twee vrienden hoe zij samen ooit een mooie vrouw zagen. Toen zij merkten dat zij allebei verliefd op haar geworden waren, besloten zij om niets tussen hun vriendschap te laten komen: geen van beiden zou achter haar aan gaan. Hier is het duet te horen in de oorspronkelijke versie zonder herhaling van de beginmelodie.
Symfonie in C: Andante. Adagio (Bizet) - Orchestre de Paris, Paavo Järvi (dirigent)
Bizet componeerde deze symfonie op 17-jarige leeftijd, geïnspireerd door de eerste symfonie van zijn leermeester Charles Gounod. Volgens veel critici overtreft het werk van de leerling dat van de leraar. Bizet heeft nooit moeite gedaan om het werk uit te laten voeren. Wel heeft hij muziek uit de Symfonie in C gebruikt in zijn latere werken. Zo is de mysterieuze melodie uit dit langzame deel ook te horen in De Parelvissers.
Samenstelling en tekst - Corien Pull
Vormgeving - Judith de Rond
Foto - operazangeres Galli-Marie als Carmen
