De Moeder Gods van Vladimir is een van de belangrijkste iconen van de Russisch-Orthodoxe kerk. De icoon laat zien hoe het Jezuskind de moeder spontaan omhelst. Een speels detail in het geheel is de ontblote voetzool van het kind. De speelsheid contrasteert echter met het gelaat van de moeder. Ze kijkt droevig, alsof ze het leed van haar zoon voorvoelt. Volgens de legende zou de evangelist Lukas de afbeelding geschilderd hebben op een plank, afkomstig van de eettafel uit het timmermansgezin van Jozef, Maria en het kind Jezus.
In 1155 belandde de icoon in de stad Vladimir, vandaar de bijnaam 'Vladimir icoon'. In 1395 werd de icoon overgebracht naar Moskou. Die verhuizing was van grote spirituele betekenis voor het Russische volk.
Juist toen namelijk werden de muren van Moskou belegerd door de Mongoolse krijgsheer Timoer Lenk (Tamerlane). De situaties was nijpend, want deze veroveraar had sinds zijn machtsovername nog nooit een veldslag verloren. In een wanhoopspoging werden monniken naar Vladimir gestuurd om de wonderbaarlijke icoon op te halen. Vervolgens bracht een plechtige processie de icoon naar Moskou. Aan beide kanten van de route knielden de gelovigen neer om te bidden: 'Moeder van God, red het Russische land'.
Op dat moment lag de Mongoolse veroveraar slapend in zijn tent. In een droom zag hij hoe een engelenleger op hem af kwam vanaf een hoge berg. Een indrukwekkende vrouwelijke gestalte torende boven dit alles uit. Zij beval de krijgsheer om onmiddellijk Rusland te verlaten. Aldus geschiedde. De herinnering aan dit gebeuren werd een belangrijk kerkelijk feest.
Sticheron van Ivan de Verschrikelijke voor de dood van Piotr, bisschop van Moskou en Rusland
We vervolgen het verhaal twee eeuwen later. Ivan de Verschrikkelijke (1530-1588) was toen de eerste tsaar van Rusland. In het Westen wordt deze figuur vooral herinnert vanwege zijn gruweldaden. Na de dood van zijn vrouw Anastasia zou de tsaar namelijk waanzinnig zijn geworden. In 1581 dode hij zelfs zijn zoon, nadat deze verhaal was komen halen vanwege de mishandeling van zijn zwangere vrouw. Zeer bekend is het schilderij dat Ilja Repin maakte van deze tragische gebeurtenis. We zien hier hoe de krankzinnige en door wroeging verteerde tsaar zijn dode zoon in de armen sluit.
Sticheron van Ivan de Verschrikkelijke voor de ontvangst van de ikoon van Onze Lieve Vrouwe van Vladimir
Ivan de Verschrikkelijke had bizar genoeg ook een vrome en poëtische kant. Hij was goed op de hoogte van theologische zaken en zong graag in het klooster. Hij dichtte en componeerde zelfs kerkmuziek. Eén van zijn kerkzangen is gewijd aan de feestdag van de Vladimir icoon, ter herinnering aan die wonderbaarlijke redding van Moskou in 1395. Met deze 'sticheron' (een bepaalde kerkelijke zangvorm) zal de tsaar de nationale en spirituele identiteit van zijn volk hebben willen versterken. In 1989 verscheen een uitvoering van deze sticheron op het label Melodiya. Het gezang klinkt zeer griezelig, maar misschien zijn we bevooroordeeld door de sinistere reputatie van de tsaar. De gedempte zang van het vocale mannenkwartet maakt hoe dan ook een claustrofobische indruk, alsof de galm van de kerk niet veel verschilt van die van de kerkers en martelkamers.
(HJ)
