In 2015 was het 150 jaar geleden dat componist Jean Sibelius geboren is. Hij was één van de belangrijkste componisten van Finland, vooral omdat hij de Finse taal en cultuur in zijn muziek verwerkte. Voor het bezette Finland van toen was dit nog heel ongewoon.
Eeuwenlang werd Finland door buitenlandse mogendheden bezet: van 1200 tot 1809 door Zweden, daarna door Rusland. De Zweeds-Duitse cultuur was dominant. Sibelius kwam uit een Zweedssprekende familie en studeerde behalve in Helsinki ook in Berlijn en Wenen. Pas in Wenen begon hij zich te verdiepen in de Finse taal en cultuur, mede aangespoord door zijn Finssprekende verloofde - en later vrouw - Aino Järnefelt. Pas tijdens de Russische revolutie in 1917 zou Finland haar onafhankelijkheid uitroepen, waarop een burgeroorlog volgde.
Finlandia is het meest bekende stuk van Sibelius en is symbool geworden voor Finland. Dit was oorspronkelijk een onderdeel van toneelmuziek gecomponeerd voor een toneelstuk over de geschiedenis van Finland.
Finlandia - Göteborg Symfonieorkest & Neeme Järvi (dirigent)
Fascinerend en inspirerend vond Sibelius het nationale epos Kalevala (Land van Kaleva), een heldendicht van 32 gezangen, ruim 12.000 versregels met mythologische, magische en historische legenden en verhalen. De Finse arts-folklorist-filoloog Elias Lönnrot stelde dit gedicht samen uit mondeling overgeleverde verhalen van het Finse volk en publiceerde dit in 1849.
Sibelius koos regelmatig personages uit dit heldenepos als muzikaal onderwerp voor zijn muziek. Bijvoorbeeld Lemminkäinen, een jonge knappe held. In de Lemminkäinen-suite op.22 worden vier legenden verbeeld, waaronder die van de Zwaan van Tuonela. Daarin wordt het dodenrijk verbeeld:
Zwaan van Tuonela, uit: Lemminkäinen suite – Zweeds Radio Symfonieorkest & Mikko Franck (dirigent)
Naast programmamuziek zoals symfonische gedichten schreef Sibelius ook pure abstracte muziek, zoals zijn geliefde Vioolconcert op.47 in d mineur. Met succes combineerde Sibelius hier de exhibitionistische en virtuoze soloconcerttraditie met zijn modernere neo-primitieve stijl. Een op de Finse taal en volksmuziek geïnspireerde stijl die rijk was aan pittige, obsessief herhalende motieven en bijzondere samenklanken.
Vioolconcert – Kyung Wha Chung (viool), André Previn (dirigent), London Symphony Orchestra
Sibelius was een grote twijfelaar en zelfcriticus en schreef vaak verschillende versies van eenzelfde stuk. Zo schreef hij van zijn vijfde symfonie verschillende versies in 1915 en 1916. Pas in 1919 publiceerde hij een definitieve versie. Het label BIS heeft als doel om alles van Sibelius op te nemen, zowel de definitieve als eerdere versies. Zo hoor je op dit album Sibelius' optimistische Symfonie nr.5:
Symfonie nr.5 - Osmo Vänska (dirigent) en het Lahti Symfonieorkest
Hoe ouder Sibelius werd, hoe meer componeren een spirituele oefening voor hem werd. In pure klank probeerde hij de spirituele realiteiten te vangen die hij in de natuur ervoer. Zijn pantheïstische geloof verbeeldde hij in mystieke, poëtische muziek.
Sibelius componeerde zijn laatste grote werk in 1926, het symfonisch gedicht Tapiola. Tapiola betekent 'het rijk van de bosgod Tapio'. Donkere, zinderende muziek: in zo'n machtige natuur voelt de mens zich maar klein.
Tapiola - Helsinki Filharmonisch Orkest & Leif Segerstam (dirigent)
Hoewel Sibelius vroeger een zware drinker en sigarenroker was - in de crisisperiode 1907-1912 onderging hij dertien operaties aan keelkanker - is hij toch oud geworden. In de jaren dertig trok hij zich langzamerhand terug uit het publieke leven en componeerde ook niet meer. In 1957 overleed hij op 91-jarige leeftijd door een herseninfarct.
(SvdP)
