Elders op deze website is er al eens aandacht besteed aan de langste compositie. Daar werd Der Ring des Nibelungen voor het gemak al even overgeslagen, maar zelfs die opera-cyclus van Wagner, met een totale lengte van ruim 16 uur, verbleekt bij Stockhausens magnum opus Licht.
Karlheinz Stockhausen componeerde de operacyclus Licht tussen 1977 en 2003. De cyclus omvat 7 opera’s, een voor elke dag van de week, die in totaal bijna 30 uur duren. De variëteit aan muziek is enorm, met elektronische, instrumentale en vocale muziek in alle mogelijke bezettingen. Montag begint bijvoorbeeld met 35 minuten elektronische muziek, het middendeel van Mittwoch is een strijkkwartet (uitgevoerd in 4 helikopters), het slot van Donnerstag is geschreven voor 5 trompetten en de tweede scène van Sonntag is voor vocale solisten en koor.
(Het begin van Montag)
De opera’s van Licht vormen geen drama in de normale zin van het woord. Er zijn geen (hoofd)personages die met elkaar in conflict raken of een ontwikkeling doormaken. De hele cyclus is beter te zien als een reeks tableaus, relatief statische elementen met elk een thema. Elke opera bestaat ook weer uit redelijk duidelijk afgebakende delen. Al die onderdelen kunnen ook als afzonderlijke werken worden uitgevoerd. De cyclus is tenslotte ook letterlijk circulair, zonder begin en einde, net zoals de ene week op de andere volgt.
(Het Helikopter-Kwartet uit Mittwoch)
Drie mythische figuren spelen een centrale rol in Licht: Eva, Michaël en Lucifer. Eva wordt verbonden met de bassethoorn, Michaël met de trompet en Lucifer met de trombone. Deze drie figuren treden in verschillende samenstellingen op in de opera’s. Montag is gewijd aan Eva, Dienstag aan een conflict tussen Michaël en Lucifer, Mittwoch aan samenwerking tussen Eva, Michaël en Lucifer, Donnerstag aan Michaël, Freitag aan Lucifers verleiding van Eva en Samstag aan Lucifer. Sonntag is tenslotte gewijd aan de mystieke eenwording tussen Eva en Michael.
(Een deel uit Freitag)
Ook maakt Stockhausen gebruik van traditionele verbanden tussen de weekdagen en de hemellichamen. Montag is zo verbonden met de maan, Dienstag met Mars, Mittwoch met Mercurius, Donnerstag met Jupiter, Freitag met Venus, Samstag met Saturnus en Sonntag met de zon. Elke dag heeft ook nog eens een typische kleur. Een en ander krijgt bij Stockhausen een nadrukkelijk hermetisch-spirituele lading.
(Nabij het slot van Sonntag)
De uitvoering van de individuele opera’s vergt het uiterste van de uitvoerenden: de muziek is niet alleen lang maar ook ingewikkeld. Bovendien moeten de uitvoerenden regelmatig strikt voorgeschreven houdingen aannemen en bewegingen uitvoeren. De productie van de opera’s vergt ook het uiterste van de organisatie wegens de vele benodigde musici, de technische eisen (denk aan het bovengenoemde beruchte Helikopter-Kwartet) en de kosten van dat alles. En dan hebben we het nog niet over een uitvoering van alle opera’s in één cyclus. Dat zal misschien ook wel een utopie blijven.
Gelukkig zijn alle opera’s op cd vastgelegd, zodat de liefhebber alles kan beluisteren. Natuurlijk is dat, met name bij Stockhausen, volkomen onvergelijkbaar met de ervaring van een live-uitvoering, zoals die in de lente van 2019 in het Holland Festival plaatsvond. Hieronder vindt u in elk geval een overzicht van de complete Licht-cyclus in onze collectie. De jaren achter de opera’s geven aan in welke periode ze gecomponeerd zijn. Mittwoch en Sonntag zijn over meerdere cd's verdeeld.
Montag (1984–1988)
Dienstag (1977–1991)
Mittwoch (1992–1998):
Gruss
Welt-Parlament
Orchester-Finalisten
Helikopter-Streichquartett
Michaelion
Abschied
Donnerstag (1978–1980)
Freitag (1991–1994)
Samstag (1981–1983)
Sonntag (1998–2003):
Gruss
Engel-Prozessionen
Licht-Bilder
Düfte-Zeichen
Hoch-Zeiten
Abschied
(TC)
Foto: Kathinka Pasveer (2004)
