Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag zijn de laatste dagen van de Stille Week. Ze hebben betrekking op de laatste episodes uit Jezus’ leven, vanaf de laatste maaltijd met zijn leerlingen tot en met de kruisiging en graflegging. Tijdens die laatste drie dagen klonken in katholieke kerken de klaagliederen van de profeet Jeremia over de verwoesting van Jeruzalem. Bach dirigeerde op Goede Vrijdag passiemuziek tijdens de vespers.
De playlist Passies bevat een bloemlezing met muziek voor de Stille Week door de eeuwen heen. Nu eens niet de overbekende Johannes- en Matthäuspassion, want de belangstelling voor deze meesterwerken is al overweldigend. Wel horen we een ontroerende (zij het gereconstrueerde) aria uit Bachs verloren gegane Markuspassion. We horen wat er aan Bach vooraf ging aan de hand van o.a. Victoria en Schütz. En we horen Liszt, Martin en Golijov als Bachs eerbiedwaardige navolgers.
De Johannespassie van Victoria, op deze cd uitgevoerd door Ensemble Colombina o.l.v. Josep Cabré.
Deze passie van Tomás Luis de Victoria (1548-1611) maakt deel uit van zijn omvangrijke collectie muziek voor de Goede Week. Het grootste deel van passies in de Renaissance werd gevuld door de evangelist, de verteller, die in gregoriaanse frases het lijdensverhaal vertelt. Jezus wordt vertolkt door een lage zangstem, andere personages door een hogere zangstem. Maar als het Joodse volk spreekt, klinkt er meerstemmige muziek van Victoria.
Lamentatio prima van Szamotuly, op deze cd uitgevoerd door de Krakau Zangers o.l.v. Marc Lewon.
Een bijzonder voorbeeld van een meerstemmige Passie in de 16e eeuw wordt gevormd door Poolse fragmenten die pas recent gevonden zijn. Het zijn zogenaamde ‘Exclamationes Passionum’ (‘Passie-uitroepen’), delen uit het passieverhaal, gecomponeerd door Waclaw Szamotuly (1526-1560). In de fragmenten zijn deze uitroepen te vinden samen met lamentaties die ook in de Goede Week klinken.
De Mattheüspassie van Sermisy, op deze cd uitgevoerd door Ensemble Vox Cantoris o.l.v. Jean-Christophe Candau.
In de Franse late 16e eeuw werden er maar heel weinig katholieke passies gecomponeerd, mogelijk omdat de Calvinisten in deze tijd een sterke invloed uitoefenden. De passie van Claudin de Sermisy (ca.1495-1562) vormt een uitzondering. Net als bij Victoria en anderen worden hier alleen de uitroepen van het Joodse volk meerstemmig gecomponeerd.
Da Jesus an dem Kreuze stund, op deze cd uitgevoerd door Stefano Molardi.
Heinrich Bach (1615-1692) was een oudoom van Johann Sebastian Bach, en we horen hier al de muzikale kwaliteit die deze familie zo lang heeft overgeleverd. Heinrich was organist en componist (ook al geen uitzondering in de familie), en dit werk is vanzelfsprekend voor de passietijd bedoeld.
De Johannespassie van Demantius, op deze cd uitgevoerd door KammerChor Saarbrücken o.l.v. Georg Grün.
Gaandeweg kreeg de meerstemmigheid in de gecomponeerde passie steeds meer ruimte. Het was vooral in Duitsland waar de passie een enorme vlucht nam. Christoph Demantius (1567-1643) schreef een invloedrijke Johannespassie, die meteen een van de hoogtepunten in het genre in de late Renaissance vormde.
De Johannespassie van Schütz, op deze cd uitgevoerd door het Dresdner Kammerchor o.l.v. Hans-Christoph Rademann.
Slechts enkele jaren voor zijn dood schreef Heinrich Schütz (1585-1672) nog drie passies. In 1665 verscheen een Lukaspassie, in 1666 volgden een Johannes- en Mattheüspassie. In al hun soberheid (ze zijn geheel vocaal, zonder instrumentale begeleiding) laten ze het enorme vakmanschap van Schütz horen. Zelfs de eenstemmige melodieën van de evangelist zijn enorm levendig en meeslepend.
De Mattheüspassie van Sebastiani, op deze cd uitgevoerd door het Ricercar Consort o.l.v. Philippe Pierlot.
De bijna-naamgenoot van Bach, Johann Sebastiani (1622-1683), is vooral beroemd om zijn Matthëuspassie, die hij in elk geval vóór 1663 geschreven moet hebben. In tegenstelling tot Schütz verrijkt Sebastiani de muziek met een instrumentaal ensemble, strijkers en continuo. Bovendien is Sebastiani een van de eersten die een reeks koralen in zijn passie invoegde.
Mein Tröster ist nicht bei mir uit de Markuspassion van Bach, op deze cd uitgevoerd door La Capella Reial de Catalunya en Le Concert des Nations o.l.v. Jordi Savall.
Bach zou vijf passies gecomponeerd hebben. Slechts twee daarvan zijn bewaard gebleven: de Johannes- en Matthäuspassion. De muziek van de Markuspassion is verloren gegaan. Toch zijn er vermoedens om welke muziek het gaat. Waarschijnlijk maakte Bach bij het componeren gebruik van al bestaande muziek (recycling). Hedendaagse reconstructies van de Markuspassion leunen vooral op de prachtige Trauerode, Bachs treurmuziek voor de koningin van Polen.
Introductie uit Die sieben letzten Worte van Haydn, op deze cd uitgevoerd door het Matangi Quartet.
Haydns Sieben letzte Worte zijn een een instrumentale uitbeelding van de zeven traditionele kruiswoorden van Christus. Haydn componeerde het werk voor de kathedraal van Cadiz. Op Goede Vrijdag werd de kapel onder de kathedraal behangen met zwarte doeken. Tijdens de bijeenkomst overdacht de bisschop steeds één van de kruiswoorden. Om vervolgens neer te knielen voor het altaar onder begeleiding van Haydns muziek.
Die Frauen von Jerusalem uit Via crucis van Liszt, op deze cd uitgevoerd door het Nederlands Kamerkoor o.l.v. Reinbert de Leeuw.
De eens zo flamboyante Franz Liszt bekeerde zich tegen het eind van zijn leven tot de sobere kerkmuziek. Zijn Via crucis (1876-1879) was een moeizame arbeid van vier jaren. Een vooraanstaande uitgever van katholieke kerkmuziek weigerde het te publiceren. Tijdens Liszts leven is de Via crucis dan ook nooit uitgevoerd. In 1985 maakte Reinbert de Leeuw een inmiddels legendarische Philips plaat.
Crucifixion uit Symphonie-Passion van Dupré, op deze cd uitgevoerd door Pierre Cochereau.
De Stille Week van 2019 begon wel heel dramatisch. De ganse christenheid en haar seculiere erfgenamen keken met afschuw toe hoe het dak van de Notre-Dame in Parijs in lichterlaaie stond. De vermeende doornenkroon van Christus kon gered worden. Het monumentale orgel werd als de ark van Noach gespaard. Hier horen we het orgel in een uitvoering van de Symphonie-Passion van Marcel Dupré. Het dramatische derde deel schildert de kruisweg van Christus. De organist Pierre Cochereau is één van de voormalige organisten van de Notre-Dame.
Image de la Chambre haute uit Polyptique van Martin, op deze cd uitgevoerd door violist Muriel Cantoreggi met de Deutsche Radio Philharmonie o.l.v. Christoph Poppen.
De uit Zwitserland afkomstige (maar vanaf 1946 in Nederland verblijvende) Frank Martin componeerde al vanaf zijn achtste levensjaar. Op zijn twaalfde hoorde hij voor het eerst Bachs Matthäuspassion. Zelfs in zijn instrumentale muziek liet deze confrontatie zijn sporen na. Zoals in het vioolconcert Polyptyque (Six images de la Passion du Christ) dat Martin een jaar voor zijn dood in 1974 voltooide.
Slot van La pasión según San Marcos van Golijov, op deze cd uitgevoerd door de Schola Cantorum de Venezuela en Orquesta La Pasión o.l.v. Maria Guinand.
In het Bach-jaar 2000 nodigde de Bachakademie Stuttgart vier componisten uit voor het componeren van een passie in de geest (maar niet in de stijl) van Bach. Over variatie hoefden de initiatiefnemers zich geen zorgen te maken. De componisten kwamen uit alle windstreken: Sofia Goebajdoelina (Rusland), Tan Dun (China), Wolfgang Rihm (Duitsland) en Osvaldo Golijov (Argentijns, Israëlisch, Amerikaans). Zonder het genre geweld aan te doen componeerde Golijov een uitbundig Caribisch spektakel.
Samenstelling en tekst: Hans Jacobi en Thomas Op de Coul
Vormgeving: Judith de Rond
Beeld: De Kruisiging (bovenste deel)- Jacob Cornelisz van Oostsanen, ca. 1507 - 1510 / Rijksmusem Studio
