Fümms bö wö tää zää Uu, pögiff, kwii Ee. Zo begint de Ursonate (1923-1932) van Kurt Schwitters, een monumentaal klankgedicht dat qua voordracht zo’n dertig tot veertig minuten in beslag neemt.
Het Friese dorp Drachten was ooit een onwaarschijnlijk centrum van grootsteedse moderniteit, dankzij kunstenaars als Theo van Doesburg, de gebroeders Thijs en Evert Rinsema en de Duitse dadaïst Kurt Schwitters. In het museum in Drachten zijn nog steeds de collages en de doosjes te zien die de heren maakten van krantenknipsels, tramkaartjes en afvalhout.
Spraakmakend waren de woningen die door Theo van Doesburg aan de binnen- en buitenkant werden voorzien van typische STIJL-kleuren, vergelijkbaar met die van Mondriaan. In de volksmond heette het woonblok al gauw de Papegaaienbuurt. Kurt Schwitters verzorgde ludieke voordrachten in hotel De Phoenix, dit tot grote hilariteit van de lokale bevolking. Hier zou in 1923 zelfs de laatste Dada-performance uit de geschiedenis zijn gehouden.
Nelly van Doesburg meende zich veel later te herinneren dat Kurt Schwitters tijdens die laatste bijeenkomst zijn Ursonate zou hebben voorgedragen. Feitelijk was Schwitters toen nog maar net aan het klankgedicht begonnen. Hij zou er tot 1932 aan blijven schaven.
De wonderlijke Ursonate - ja, wat is het eigenlijk? - is vreemd genoeg toch nog een aantal malen op cd uitgevoerd. De meest intrigerende is natuurlijk die van Kurt Schwitters zelve, als de opname tenminste authentiek is. En zo kunnen we nog steeds genieten van:
Rattatata tattatata tattatata
Rinnzekete bee bee nnz krr müüü?
Fümms bö
Fümms böwö
Fümmes bö wö täää???? (gekreischt).
Historische uitvoering van de Ursonate, volgens het label Wergo gemaakt door de componist zelf. De Kurt und Ernst Schwitters Stiftung schrijft deze opname echter toe aan Kurt Schwitters’ zoon Ernst.
Een andere klanksonate uit de Dadaïstische hoek is de Sonata Erotica (1919) van Erwin Schulhoff, met overgave op cd gezet door zowel Loes Luca als Diana Stone. Alleen geschikt voor zestien jaar en ouder!
