De censuur in Venetië was verbijsterd. Hoe haalde maestro Verdi het in zijn hoofd? Waarom wilde hij een opera maken van Victor Hugo's Le roi s'amuse? In Frankrijk was het toneelstuk al na één voorstelling verboden. In het stuk werd een moord beraamd op een koning. Het verhaal was immoreel. En wie wil nou de hele tijd kijken naar een verbitterde nar met een bochel? Maar Verdi was overtuigd dat hij topmateriaal in handen had. Hij kreeg gelijk. Rigoletto is al meer dan 150 jaar een van de meest geliefde opera's ter wereld
Verbazingwekkend is het wel op het eerste oog. Het verhaal van Hugo zit vol cynisme. Rigoletto, het hoofdpersonage, is verbitterd en negatief. Er gebeuren akelige dingen. Een mooie, rijke man komt overal mee weg. Ouders moeten maar machteloos accepteren dat hun dochters misbruikt worden. Wie rechtvaardigheid wil, wordt gestraft. Naïviteit en onschuld worden vernietigd. Zelfs de vrolijke meezinger uit deze opera is stiekem cynisch: 'De vrouw is beweeglijk als een veer in de wind, ze verandert van toon en gedachten. Ellendig is hij die haar zijn hart toevertrouwt.'
Luciano Pavarotti zingt La donna è mobile
De aria wordt gezongen door de jonge seksverslaafde hertog van Mantua (in Hugo's toneelstuk gaat het om een koning, Francois I). Geen enkele jonge vrouw is veilig bij hem. Zijn verbitterde nar Rigoletto kan er wel om lachen als de zoveelste dochter van een edelman haar eer verliest. Hij heeft aan vrijwel iedereen een hekel. Maar als een van de benadeelde edelmannen niet alleen zijn baas vervloekt maar ook hem, wordt hij bang. Er is immers één iemand van wie hij zielsveel houdt en dat is zijn dochter Gilda.
Rigoletto laat Gilda goed bewaken, maar tevergeefs. De hertog heeft haar al ontdekt en maakt haar, als arme student, het hof. Gilda is verliefd maar houdt dat verborgen voor haar vader. In een aria mijmert ze over de naam van haar geliefde.
Edita Gruberova zingt Caro nome
De hertog is niet de enige die Gilda in de gaten houdt. De hovelingen geloven dat deze mooie jongedame een minnares is van Rigoletto. Omdat ze een hekel hebben aan de nar, willen ze Gilda ontvoeren en bij de hertog in het paleis afleveren. Rigoletto werkt nota bene mee, omdat ze hem voorgehouden hebben dat het om de dochter van een edelman gaat. Te laat merkt hij dat ze hem bedrogen hebben. Rigoletto gaat naar het paleis. Als hem duidelijk wordt dat zijn dochter in de kamer van de hertog is, wordt hij woedend op de hovelingen en vervolgens wanhopig.
Giuseppe Taddei zingt Cortigiani, vil razza dannata
Niet veel later kan hij zijn huilende dochter in zijn armen sluiten. Ze bekent alles. Rigoletto zweert wraak. Eerder in de opera had hij al de huurmoordenaar Sparafucile ontmoet. Nu kan hij zijn diensten goed gebruiken.
De mooie zus van Sparafucile heeft de hertog naar zijn herberg gelokt. De charmante jongeman doet zijn best haar het hof te maken. Buiten door het raam kijken Gilda en haar vader toe. Rigoletto had Gilda naar de herberg meegenomen in de hoop dat ze over haar liefde heen zou komen. Nu kan ze zien hoe hij werkelijk is. Haar hart is gebroken.
Het beroemde kwartet Bella figlia dell' amore
Gilda wordt door haar vader naar huis gestuurd. Stiekem keert ze terug. Het begint te stormen. Gilda hoort hoe Sparafucile van plan is de hertog te vermoorden. Tot groot verdriet van zijn zus die verliefd is geworden op de mooie jongen. Ze smeekt haar broer om de nar te bedriegen en in plaats van de jongeman een bedelaar te vermoorden. Gilda besluit zich op te offeren. Ze bonkt op de deur en doet zich voor als bedelaar. Op het hoogtepunt van de storm steekt Sparafucile haar neer.
Tempesta: Maria Callas als Gilda offert zich op.
De storm gaat liggen. Niet veel later komt Rigoletto de zak ophalen met het lijk van de hertog. Net als hij de zak in het water wil gooien, hoort hij de hertog zijn lijflied zingen. Hij opent de zak en vindt zijn dochter.Ze sterft in zijn armen. De vervloeking is uitgekomen.
Rigoletto ging in première in 1851, werd meteen een hit en bleef dat tot op de dag van vandaag. Opmerkelijk omdat het grote publiek doorgaans niet van cynisme houdt. Ze houden van komedies, tranentrekkers of spannende verhalen. Dus hoe kreeg Verdi het voor elkaar dat het publiek het cynische karakter van het verhaal vergat?
Door prachtige, vernieuwende muziek te componeren en de spanning hoog te houden. Geen statische opeenvolging van zangnummers, eerder een aaneenschakeling van duetten. Door vier personages met ieder hun eigen emotie door elkaar heen te laten zingen en zo'n kwartet nog prachtig te laten klinken (Bella figlia dell'amore). Door een aanstekelijk lied te componeren met hitpotentie (La donna è mobile).
Maar boven alles was het belangrijk dat Verdi hield van het titelpersonage.Ondanks de grondige verbittering en haat, de gevolgen van een moeilijk leven, is Rigoletto in staat om intens lief te hebben. Hij houdt onvoorwaardelijk van zijn dochter. Dat roerde Verdi en dat roert het publiek, overal ter wereld, al meer dan 150 jaar lang. We huilen om Rigoletto's lot.
Op dvd verschenen een paar mooie voorstellingen van Rigoletto met Diana Damrau en Zeljko Lucic, beide in een moderne setting (Dresden en New York). Regisseur Jean-Pierre Ponnelle maakte een operafilm met Luciano Pavarotti als de hertog. Tot de op cd verschenen klassiekers behoren de opname met Tito Gobbi en Maria Callas uit 1955 en - minder bekend maar ook prachtig - de iets eerder opgenomen versie met Giuseppe Taddei en Lina Pagliughi. Van later datum zijn de populaire opname met Luciano Pavarotti en Joan Sutherland en de geprezen opname met Renato Bruson en Edita Gruberova.
(CP)
Klokken en bellen: zoals u al eerder kon lezen, horen die met een… meer
Bossen, fjorden, gletsjers en meren, dat zijn de beelden die… meer
De cantate Erhalt uns, Herr, bei deinem Wort (BWV.126) behoort tot… meer
Van de concerten voor cello en orkest behoort die van de Tsjechische… meer