Terug naar boven

Muzikale wereldreis (17): Samba

Met de Olympische Spelen in Rio op televisie, klinkt er ook weer regelmatig een samba in Nederlandse huiskamers. Deze Braziliaanse muziek ontstond rond 1900 in de sloppenwijken van Rio de Janeiro. De Braziliaanse elite keek destijds neer op de muziek, maar honderd jaar later geldt deze dansmuziek als hét geluid van de zelfverklaarde 'regenboognatie' Brazilië.

Wie aan samba denkt, ziet de beelden van het carnaval van Rio meteen voor zich. Schaars geklede dames die uitbundig dansen op rijkelijk versierde praalwagens. Het donderende ritme van de samba is onontkoombaar. Trots noemen de Carioca’s hun carnaval ‘het grootste feest ter wereld’. Het hoogtepunt van het carnaval is de optocht van de sambascholen in een speciaal daarvoor gebouwd stadion (het Sambadrome). Sambascholen strijden met elkaar om de prijs voor de beste parade. Er wordt gekeken naar choreografie, kleding, muziek en de bouw van de praalwagens.

Elke school heeft een themalied (‘samba-enredo’), dat klinkt wanneer de school het Sambadrome betreedt. Een goede samba-enredo groeit na het carnaval uit tot een nationale hit. Op deze cd zijn verschillende succesvolle samba-enredo’s te vinden. Hier eentje van de sambaschool Portela.

G.R.E.S. Portela – O mundo melhor de Pixinguinha

Samba ontstond in de sloppenwijken van Rio. Het was de muziek van de zwarte Brazilianen die naar de stad kwamen om werk te zoeken. De wortels van de samba voeren terug naar Afrika. De belangrijkste instrumenten in de vroegste samba-opnames zijn de pandiero (een tamboerijn) en akoestische gitaar en/of de cavaquinho (de ‘Braziliaanse ukelele’). Veteraan Paulinho da Viola bracht in 2006 een fraai album uit met deze muziek.

Paulinho da Viola – Meu mundo é hoje

Twee artiesten zorgen ervoor dat de samba vanaf de jaren 1930 ook buiten Brazilië bekend raakt. De eerste is componist Ary Barroso. Zijn liedjes worden internationaal bekend gemaakt door zangeres/actrice Carmen Miranda, bijgenaamd ‘The Brazilian bombshell’. Hier vertolkt Barroso zijn bekendste lied Aquarela do Brasil.

Ary Barroso – Aquarela do Brasil

Beïnvloed door tango, mambo en Amerikaanse bigbands maakte de samba in de jaren rond de Tweede Wereldoorlog een ontwikkeling door. In deze tijd floreerde de samba-canção, het Braziliaanse luisterlied op sambaritme.

Orlando Silva – Meu consolo e voce

Samba bleek ook een goede bouwsteen voor de ontwikkeling van latere genres. De combinatie van samba-canção en cool jazz kreeg de naam ‘bossa nova’. De architect van dit geluid was João Gilberto. In de jaren 60 was de bossa hét hippe geluid van de ‘well-to-do’ in Rio. Tegenwoordig is de muziek niet meer zo populair in Brazilië, maar in de Verenigde Staten en Japan doet de bossa nova het onverminderd goed.

João & Astrud Gilberto – Bim bom

In Brazilië raakt samba in de jaren 70 een beetje uit de gratie. Jongeren luisteren liever naar disco, MPB of rock, maar vanuit de buitenwijken van Rio kwam er een nieuwe samba-variant op, de pagode. Zeca Pagodinho wordt gezien als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de pagode.

Zeco Pagodinho – Quando eu cantar

In de 21e eeuw is de samba springlevend. Er zijn meer muzikale kruisbestuivingen dan ooit. Zo is er de ‘sambass’ (samba + drum & bass). Ook combinaties van samba met hiphop (Marcelo D2) en reggae (Olodum) zijn geliefd. Tegelijk werd de ‘samba da roda’ uit het noorden van Brazilië door Unesco aangemerkt als cultureel erfgoed. Al die ontwikkelingen komen samen op het laatste album van Elza Soares. De onverwoestbare sambazangeres neemt in 2015 op 85-jarige (!) leeftijd het album A Mulher do Fim do Mundo op. Het album wordt in binnen- en buitenland onthaald met enthousiaste reacties.

Elza Soares – Mulher do fim do mundo

(PdK)