In het hart van Afrika, in het bijna ondoordringbare regenwoud op de grens van Kameroen en Gabon, leven de Baka-pygmeeën. De Baka leven als jagers en verzamelaars. Muziek is voor de Baka iets als zuurstof: elke handeling gaat gepaard met een lied. Deze eeuwenoude traditie heeft een van de meest fascinerende muziek op deze planeet opgeleverd.
De Baka zijn een pygmeeënstam. De term ‘pygmee’ is afgeleid van het Griekse woord πυγμαῖος (pygmaios) dat ‘armlengte’ betekent. Dat slaat op de kleine statuur van de pygmeeën (gemiddeld 1,50 meter). De Baka noemen zichzelf geen pygmeeën maar gewoon Baka. Naast de Baka zijn er verschillende andere Afrikaanse pygmeeënstammen zoals de Mbuti (in Congo), de Twa (in Rwanda) en de Aka (in de Centraal Afrikaanse Republiek).
Het leven van de Baka is een stap in de geschiedenis. Zo’n 7000 jaar geleden leefden alle aardbewoners als jagers en verzamelaars. Mensen hadden de 70 eeuwen daarvoor ook al zo geleefd. Met dank aan de natuurlijke rijkdom van het tropisch regenwoud kunnen de Baka in de 21e eeuw nog steeds zo leven. Een dag bij de Baka bestaat, net als bij ons, uit vaste rituelen. Groot verschil is dat de Baka voor alle handelingen een lied hebben. Of ze nu gaan jagen, zich wassen, een nieuw kamp opbouwen of feestvieren, er wordt altijd gezongen.
Het eerste fragment is een ‘yelli’. Hiermee worden de dieren gelokt waar de Baka op willen jagen. De Baka jagen ook vooral op hun gehoor, omdat je in het dichte regenwoud niet zo veel aan je zicht hebt. De stem is van een jonge, onbekende vrouw.
De diverse pygmeeënstammen zijn ook vermaard om hun geïmproviseerde, meerstemmige samenzang. De vrouwen in onderstaand fragment zingen meerdere melodielijnen, die ritmisch onafhankelijk zijn van elkaar.
Zingen wordt bij de Baka vooral gedaan door vrouwen, het dansen is meer het werk van mannen. Wanneer muziek en dans samenvallen is er sprake van een sociale activiteit voor de hele gemeenschap. De Baka bouwen ook zelf muziekinstrumenten zoals de ngombi en de ieta, twee harpachtige snaarinstrumenten. In het volgende fragment vallen de instrumenten perfect samen met het gefluit en geknisper van de tropische vogels en insecten.
Ritmes zijn er ook in allerlei vormen. Een van de meest bijzondere manier van trommelen is ‘liquindi’ waarbij Baka-vrouwen op het water van de rivier drummen. Het is puur voor de lol, maar ze slaan wel de meest complexe ritmes tijdens het wassen in de rivier.
De eerste bezoekers die de muziek van de Baka-pygmeeën opnamen, waren Simha Arom en Patrick Renaud (hier te horen). De Amerikaan Louis Sarno hoorde deze opnames toen hij in Brussel studeerde. Gegrepen door de muziek pakte hij zijn koffers en vertrok naar Kameroen. Daar trouwde hij met een Baka-vrouw en werd er vader. Sarno maakte een documentairefilm over het leven en de muziek van de Baka.
Twee Britse muzikanten, Martin Cradick en Su Hart, waren zo geraakt door deze film, dat ook zij in het vliegtuig naar Afrika stapten. Met niets meer dan een gitaar, een mandoline en een tent leefde het stel zes weken tussen de Baka in het regenwoud. Er ontstond een interessante uitwisseling van muziek die leidde tot het project Baka Beyond. Luister hoe de ‘yelli’ uit het eerste fragment naadloos samenvalt met Cradicks gitaar en mandoline.
Een andere groep die aan de haal ging met de stemmen van de Baka was het Franse electronicaduo Deep Forest. Het debuutalbum uit 1993 was een groot succes. Er werden meer dan drie miljoen exemplaren van verkocht. Gelukkig stond Deep Forest, net als Baka Beyond, wel een deel van hun royalties af aan de Baka. Dat is ook hoognodig. Met dat geld kan er regenwoud opgekocht worden. De kap van tropisch hout bedreigt ook de leefwijze (en dus ook de unieke muziek) van de Baka.
(PdK)
