Terug naar boven

Basiscollectie klassiek: Prokofjevs Romeo en Julia

Capulets en Montagues is een van die klassieke muzieknummers die veel mensen kennen. De muziek werd gebruikt in films, tv-programma's en reclames. De melodie werd geciteerd door metalbands en popartiesten. Het ballet waar het nummer vandaan komt, Romeo en Julia van Sergei Prokofjev, is een van de grootste meesterwerken van het Russische ballet in de 20ste eeuw. Toen het Westen het ballet leerde kennen in 1956, sloeg het bij dansliefhebbers in als een bom.

Gergiev dirigeert het LPO in de beroemde Dans van de Capulets uit Romeo en Julia

Rusland was er vroeg bij, toen het academische ballet dringend aan vernieuwing toe was aan het begin van de 20ste eeuw. Dansvernieuwers probeerden een expressievere dansstijl te ontwikkelen met vloeiende bewegingen. Het circus zorgde voor inspiratie: dansers moesten zich bekwamen in acrobatische sprongen en duizelingwekkend tilwerk.

De dansexperimenten kwamen tot een hoogtepunt in de jaren vlak na de Russische Revolutie. Dansmakers wilden af van verhalende balletten als Het Zwanenmeer en De Notenkraker. Die balletten waren immers gemaakt ter vermaak van de aristocratie. Nu wilden ze dans voor het volk maken. Al snel bleek echter dat het volk de verhalende balletten mooier vond dan de experimentele dansstukken. Aan het eind van de jaren 1920 veranderde de overheid daarom de politiek ten aanzien van dans. Te experimentele dansstukken werden verboden. Het tijdperk van het socialistisch realistische ballet was begonnen.

Andrew Litton dirigeert het Bergen Filharmonisch Orkest in Ochtenddans uit de 3e Suite van Romeo en Julia

Er ontstonden weer avondvullende balletten die het liefst geïnspireerd waren door de wereldliteratuur. De verhalen moesten gaan over gewone mensen en over de strijd tussen verschillende sociale klassen. De dansers moesten geloofwaardig overkomen, dus leren acteren. Veel van de vernieuwingen in de danstaal (de expressieve vloeiende bewegingen van rug en armen, de acrobatiek) werden gelukkig overgenomen.

Prokofjevs Romeo en Julia, gebaseerd op een toneelstuk van Shakespeare, voldeed prima aan het socialistische plaatje. Het ballet gaat over de liefde tussen Romeo en Julia die onmogelijk is omdat hun beide families elkaar naar het leven staan. De muziek bevatte een aantal scherpe, ruwe samenklanken en Prokofjev maakte gebruik van een saxofoon. Toch waakte hij ervoor niet te modern te klinken, want ook daar moest de overheid niets van hebben.

Paavo Järvi dirigeert het Cincinnati Symphony Orchestra in Romeo en Julia uit de 1e Suite

De beroemde Dans van de Capulets wist de arrogantie van de macht prima te treffen, maar Prokofjev moest voorzichtig zijn. De overheid mocht zich absoluut niet aangevallen voelen. Anders dreigde je veroordeeld te worden tot vijand van de staat. Het overkwam Adrian Piotrovski, die het idee voor Romeo en Julia aan Prokofjev voorgesteld had. Het mede door hem geschreven ballet De Heldere Beek (met muziek van Sjostakovitsj) was bij sommige mensen verkeerd gevallen. Hij werd in 1937 gearresteerd en doodgeschoten.

Paavo Järvi dirigeert het Cincinnati Symphony Orchestra in Capulets en Montagues (begin) uit de 2e Suite van Romeo en Julia

Wellicht door deze onzekere politieke situatie duurde het enige tijd voordat Romeo en Julia daadwerkelijk opgevoerd werd. Prokofjev had de muziek al in 1935 af, maar pas in1938 ging het ballet in première in het ver van Moskou verwijderde Brno. In 1940 werd het ballet voor het eerst opgevoerd aan het Bolshoi Theater. In het Westen kende het publiek de muziek van Romeo en Julia door de suites voor orkest (op.64b, op.64c en op.101) en voor piano (op.75). Maar het ballet kenden ze niet, totdat in 1956 het Bolshoi Ballet voor het eerst op tournee mocht naar het buitenland, naar Londen.

Vladimir Ashkenazy speelt Afscheid uit de Pianosuite van Romeo en Julia

Alle balletgrootheden in Engeland waren er, toen het doek in Covent Garden openging voor het Bolshoi Ballet in Romeo en Julia: Frederick Ashton, Ninette de Valois, Margot Fonteyn, John Cranko, Kenneth MacMillan. Ze waren allemaal vol ontzag en bewondering. Het academische ballet in het Westen paste zich snel aan. Dansers gingen hard aan de slag om net zo sterk te worden in hun armen als hun Russische collega's. Danseressen overwonnen hun angsten om zo hoog opgetild te worden. En niemand vergat de acteerprestaties van Galina Ulanova als Julia, die in korte tijd wist te veranderen van een jong meisje tot een volwassen vrouw die vecht voor haar liefde.

Paavo Järvi dirigeert het Cincinnati Symphony Orchestra in Julia als Meisje uit de 2e Suite van Romeo en Julia

De magie van Ulanova als Julia werd in 1954 gelukkig vastgelegd op film in de choreografie van Leonid Lavrovsky. Een mooie voorstelling van recentere datum is de Covent Garden-productie uit 2007 met een choreografie van Kenneth MacMillan.

(CP)