Terug naar boven

De Tijdmachine: Soghomon Komitas

Op 24 april herdenken Armeniërs over de hele wereld de Armeense Genocide. Dit jaar is het precies honderd jaar geleden dat op die datum 250 Armeense intellectuelen werden opgepakt. Eén van hen was Soghomon Komitas, een priester en musicoloog die honderden Armeense volksliederen verzamelde. Komitas overleefde de oorlog, maar zou de rest van zijn leven niet meer zingen.

Komitas werd in 1869 als Soghomon Soghomonian geboren in Kütahya, dat in het tegenwoordige Turkije ligt. Komitas werd al op zijn zevende wees. Hij groeide op bij zijn oom en vanaf zijn twaalfde in een Armeens-orthodox klooster. Daar leerde hij het Armeense notenschrift en liturgie. De jonge Soghomon viel op vanwege zijn mooie stem en liefde voor muziek. Zo bespeelde hij de duduk, het nationale instrument van Armenië. Als twintiger besloot Komitas de volksliedjes te verzamelen. Lokale Armeense boeren gaven hem daarom de bijnaam Notaji Verdapet (‘De noten tekenende priester’).

Komitas componeerde ook zelf, maar dat viel niet in goede aarde bij zijn meer conservatieve kloostergenoten. In 1895 vertrok hij daarom naar Tbilisi waar hij aan het conservatorium studeerde. Later studeerde hij ook in Berlijn en na zijn terugkeer, in 1899, ging hij verder met verzamelen van liederen. Niet alleen Armeense, maar ook Turkse en Koerdische volksliederen schreef hij uit in bladmuziek. Vanaf 1910 verbleef hij in Istanbul waar hij componeerde en musicologie doceerde.

In de vroege ochtend van 24 april 1915 werd Komitas van zijn bed gelicht door agenten van de Turkse politie. Op bevel van Talaat Pasha, de minister van binnenlandse zaken, werden zo’n 250 Armeense intellectuelen opgepakt. Slechts een fractie van die mannen overleefde de oorlog. Komitas wist, met hulp van de Amerikaanse ambassadeur, wel in Frankrijk terecht te komen. Componeren of zingen zou hij niet meer doen. Komitas leed vanaf 1915 aan een vorm van wat nu PTSS heet. Hij praatte amper en leed aan waanbeelden en angstaanvallen.

De actie waarbij ook Komitas werd opgepakt vormde het begin van de Armeense genocide. Ongeveer anderhalf miljoen Armeniërs die binnen de grenzen van Ottomaanse Rijk leefden werden opgepakt, vervolgd en uiteindelijk gedeporteerd naar de Syrische woestijn.

Komitas overleed pas in 1936 in Parijs. Zijn lichaam werd naar Armenië gebracht, dat in die tijd een deel was van de Sovjetunie. In het huidige, onafhankelijke Armenië is het Conservatorium van Jerevan naar Komitas vernoemd. Nog altijd vormen de composities van Komitas inspiratie voor hedendaagse Armeense artiesten. Hier enkele voorbeelden:

Gevorg Dabaghyan & Komitas Kwartet – Jur kuga verin saren (duduk)

Isabel Bayrakdarian – Gakavi yerke (sopraan)

Armeens Liturgisch Koor van Sint-Gayanee Kapel – Mis voor koor en orgel deel V

De stem van Sogomon Komitas zelf is ook bewaard gebleven. Zijn stem werd in 1912, tijdens een bezoek aan Parijs, opgenomen:

Sogomon Komitas – Mokats mirza

(PdK)