Terug naar boven

Basiscollectie klassiek: Dvoraks Symfonie Uit de nieuwe wereld

Hoewel hij een grote passie had voor locomotieven, lag het met zijn eenvoudige afkomst niet voor de hand dat hij hier veel gebruik van zou maken. Toch zou de Tsjechische componist Antonin Dvorak door de populariteit van zijn oeuvre uitgroeien tot een reiziger die zelfs de grote oversteek naar de Verenigde Staten van Amerika waagde.

Dit deed hij dan wel op uitdrukkelijk verzoek van Mrs. Thurber, de steenrijke oprichtster van het National Conservatory of Music in New York. Zij bekostigde Dvoraks reis naar en verblijf in de kosmopolitische hoofdstad. Haar grote wens was dat Dvorak de Amerikanen zou inspireren en helpen tot het ontwikkelen van een eigen Amerikaanse stijl.

Wie had ooit kunnen bedenken dat de zoon van een dorpsslager en herbergier en dienstmeid zich zou ontpoppen tot een internationale vermaarde en veelgevraagde componist? Gelukkig herkenden zijn ouders al vroeg het muzikale talent in Antonin en met financiële hulp van anderen kon hij muziek studeren. Na de Praagse Orgelschool gaf hij pianoles en speelde jarenlang (alt)viool in het dansorkest van Karel Komzák, dat het vaste theaterorkest werd van het eerste Tsjechische theater in Praag. In zijn vrije tijd componeerde hij veel, maar de bescheiden en kritische Dvorak hield dit lange tijd privé.

In 1866 werd Bedrich Smetana als dirigent aangesteld, een fervent promotor van muziek met een specifiek Tsjechisch karakter. Geïnspireerd ging ook Dvorak de Slavische volksmuziek bestuderen en elementen daarvan in zijn klassieke en Duits georiënteerde stijl incorporeren. Na zijn 'coming out' als componist steeg zijn reputatie snel.

Dankzij het enthousiasme van Johannes Brahms werden onder meer Dvoraks Moravische Duetten gepubliceerd door Brahms' eigen uitgever Simrock. Tussen Brahms en de timide Tsjech ontstond een langdurige warme vriendschap. Plotseling werd Dvorak internationaal opgemerkt; ontving hij verzoeken van Duitse uitgevers en maakte hij veel concertreizen in Europa, van Duitsland tot Engeland.

Door politieke spanningen in Wenen ontstond een anti-Tsjechische sfeer, wat Dvorak voor een dilemma plaatste: meer universele muziek componeren of toch het Slavische karakter koesteren? Gelukkig hadden Engelsen geen vooroordelen tegen Tsjechen. En ook in de Verenigde Staten was hij meer dan welkom, juist vanwege zijn nationalistische muziek.

Dvorak nam Mrs. Thurbers verwachtingen serieus en bestudeerde in New York de muziek van de Indianen en vooral de negro spirituals en 'plantation songs' uit het Zuiden. Hij componeerde verschillende werken in uiteenlopende genres, losjes geïnspireerd op de zwarte en Indiaanse volksmuziek. Zijn negende Symfonie 'Uit de nieuwe wereld' werd een van zijn populairste klassiekers.

eerste deel van Dvoraks symfonie Uit de nieuwe wereld

In het eerste deel wordt het bruisende, opwindende en weidse Amerika bijna tastbaar gemaakt, met een groots thema dat vol optimisme, in grote sprongen en met een pittig ritme, voorwaarts springt: The American dream! Deze opname met dirigent Kyrill Kondrashin en de Wiener Philharmoniker combineert de symfonie met twee andere werken van Dvorak, zijn Tsjechische Suite en Praagse Walsen.

tweede deel van Dvoraks symfonie Uit de nieuwe wereld

Het tweede deel van de symfonie is juist heel ingetogen en bijzonder lyrisch, met een prachtige althobo solo. Dvorak treft uitstekend de serene sfeer van een negro-spiritual. Het thema doet in de verte denken aan Swing Low, Sweet Chariot. Dirigente Marin Alsop creëert met het Baltimore Symphony Orchestra een warme, spontane en gracieuze sfeer. Alsop combineert de symfonie op deze opname met Dvoraks Symfonische Variaties op.78.

derde deel van Dvoraks symfonie Uit de nieuwe wereld

Horen we hier over de uitgestrekte steppe galopperende Indianen op paarden? Dvorak zou enkele delen van zijn symfonie gebaseerd hebben op Henry Wadsworth Longfellow's gedicht Song of Hiawatha, over een dappere Indiase krijger en zijn grote liefde. Een opname uit 1999 van het Concertgebouworkest onder directie van Nikolaus Harnoncourt. Dit album besluit met Dvoraks symfonische gedicht De Waterkobold.

laatste deel van Dvoraks symfonie Uit de nieuwe wereld

In dit laatste deel hoor je samenvattend de diverse thema's uit vorige delen terugkomen, van stoere en ritmisch stampende thema's tot landelijke pastorale melodieën en huppelende dansritmes. Waarvan je je kunt afvragen hoeveel hiervan Amerikaans is of toch stiekem vol heimwee verwijst naar zijn geliefde Tsjechische wortels. Herbert von Karajan combineert de symfonie op dit album met enkele van Dvoraks populaire Slavische dansen.

De tweede keer dat Dvorak in Amerika vertoefde, kreeg hij erge last van heimwee. Bovendien was de economische crisis in april 1893 desastreus voor Mrs. Thurber, waardoor ze Dvorak niet meer kon betalen. Hij keerde dan ook graag weer terug naar zijn geliefde vaderland.

(SvdP)