Terug naar boven

Muzikale wereldreis (27): Rumi

Er zijn maar weinig dichters die 800 jaar na hun dood nog steeds worden gelezen. Jalaluddin Rumi is een nationale held in Turkije en Iran, maar hij behoort ook tot de bestverkopende dichters in de Verenigde Staten. Rumi’s gedichten zijn doordrenkt van muziek en zijn poëzie wordt tot op de dag van vandaag door de meest uiteenlopende artiesten op muziek gezet.

Rumi werd in 1207 geboren in Balkh, dat nu in Afghanistan ligt. Als kind sloeg Rumi met zijn familie op de vlucht, omdat hun land onder de voet werd gelopen door plunderende Mongolen. Rumi’s vader was een man van aanzien: een theoloog en jurist. Via een lange omweg kwam de familie terecht in het huidige Turkije, in het sultanaat van Rum waar Rumi zijn naam aan dankt.

Via zijn vader maakte Rumi kennis met het soefisme. Het soefisme is een stroming binnen de islam die via meditatie, muziek en dichtkunst het contact zoekt met God. In zijn gedichten benadrukt Rumi het belang van een open hart. De liefde voor mens, natuur en God zijn centrale thema’s in zijn werk. In zijn poëzie verwijst Rumi vaak naar muziek, zo ook in het openingsvers van de Masnavi, zijn belangrijkste werk:

Luister naar het riet van de fluit, hoe het vertelt
En hoe het klaagt, gekweld door de pijn van het afscheid!
Sinds ik gesneden werd uit het riet van mijn vaderland,
huilt heel de wereld mee op mijn klanken
Ik zoek een hart, gebroken door scheidingsverdriet,
Aan wie ik kan vertellen over de pijn van het scheiden…

De rietfluit geldt als metafoor voor de mens die zich afgescheiden voelt van zijn oorsprong, en volgens de soefi’s, van zijn ware aard. De rietfluit uit Rumi’s gedicht wordt nog altijd bespeeld, in onderstaand fragment door Kudsi Erguner, een hedendaagse volgeling van Rumi.

Kudsi Erguner – Vals

Rumi was meer dan een dichter alleen. Sipko de Boer, die zijn gedichten naar het Nederlands vertaalde, omschrijft hem als iemand met ‘het literaire genie van Shakespeare, de filosofische diepgang van Plato en de individuele heiligheid van Franciscus van Assisi’. Dat verklaart ook zijn bijnamen Mevlana (in het Turks) en Mowlavi (in het Perzisch), dat ‘Meester’ betekent.

Rumi gaf dus ook les en hij ontwikkelde een ritueel waarin dans en muziek centraal staan: de sema. In het Westen beter bekend als het ritueel van ‘de draaiende derwisjen’. Luisterend naar muziek draaien deze volgelingen van Rumi zich in een trance. Het ritueel werd in 1925 in Turkije verboden door de toenmalige president (Atatürk), maar is tegenwoordig weer te zien. Dit album geeft een getrouwe weergave van de muziek tijdens zo’n sema-ritueel. De titel van het album (‘Wherever you turn is the face of God’, een regel van Rumi) is een samenvatting van de soefi-filosofie die God ziet in alle materie.

Mevlevi Ensemble Of Turkey – Peshrev

Omdat Rumi in het Perzisch schreef, wordt hij ook in Iran nog altijd op handen gedragen. Onderstaande opname wordt gezongen door Mohammad Reza Shajarian. Shajarian wordt beschouwd als de beste zanger van het klassieke Perzische repertoire. Vier regels uit het lied, vrij vertaald:

O speler van het hart
Jouw melodieuze lied
Vul mijn hoofd
Met jouw uitgelaten ritme

Mohammad Reza Shajarian – Ba man sanama

Zoals gezegd vindt Rumi steeds meer weerklank in het Westen. Het duo Vision, opgezet door de Nieuw-Zeelandse filmcomponist Graeme Revell, bracht een heel album uit met songs geïnspireerd door Rumi. De titel van het eerste lied, Seek In Your Heart, vat de boodschap van Rumi krachtig samen.

Vision – Seek in your heart

Een van de meest recente odes aan Rumi is van de Turks-Duitse rockgroep Ünlü. Het toont hoeveel uiteenlopende mensen zich door Rumi aangesproken voelen. Op het werk van Rumi lijkt geen houdbaarheidsdatum te zitten.

Ünlü – Davul Seytan ve sen

(PdK)