Terug naar boven

Curiosa klassiek: De theremin

De elektronische muziekinstrumenten Ondes Martenot en Theremin lijken erg op elkaar, maar werden onafhankelijk van elkaar uitgevonden. De eerste in Frankrijk, de tweede in Rusland. Bijzonder aan de theremin is, dat je het muziekinstrument bespeelt zonder het aan te raken. De afstand van je hand tot de antenne bepaalt de toonhoogte en het volume.

De Russische uitvinder Léon Theremin (1896-1993) was als kind al gefascineerd door elektriciteit. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werkte hij als militair bij de radiodienst. Toevallig ontdekte hij daar dat de toonhoogte veranderde als hij zijn hand bewoog voor de antenne van de radio. Hij ontwikkelde het muziekinstrument etherfoon of termenvox - pas later theremin genoemd en toerde daarmee door Europa. Eind 1927 emigreerde hij naar de Verenigde Staten.

De ook uit Rusland naar Amerika geëmigreerde Clara Rockmore - zie foto - werd een beroemde bespeelster van de theremin. In onze collectie hebben we van haar verschillende albums: The art of the theremin en Clara's lost theremin album.

Le cygne - Saint-Saëns (zie album)

De aparte klank van de theremin maakte haar heel geschikt om te gebruiken in filmmuziek. Componist Miklós Rózsa gebruikte het instrument bij zijn muziek voor films als Spellbound en The Lost Weekend. Hier een fragment van Rózsa's pianoconcert gebaseerd op de muziek van Spellbound. Een romantische melodie op de theremin, gespeeld door een andere thereminspecialist, Lydia Kavina.

Pianoconcert 'Spellbound' - Rózsa (zie album)

Maar meestal werd de theremin gebruikt voor het uitbeelden van vervreemdende ervaringen als gekte, eenzaamheid of buitenaardse wezens. Een fragment uit de film Ed Wood, met muziek van Howard Shore.

fragment uit de film Ed Wood - Shore (zie album)

Niet alleen voor films maar ook voor in de concertzaal hebben componisten speciaal voor de theremin werken gemaakt. Bijvoorbeeld de Fantasie B.301 voor piano, hobo, theremin en strijkers van Bohuslav Martinu en Free Music van Percy Grainger. Op Zwartwitte Muziek van Vladimir Nikolaev laten Lydia Kavina en Barbara Buchholz de theremins zó klinken:

Zwartwitte muziek - Nikolaev (zie album)

Speciaal voor Carolina Eyck componeerde Kalevi Aho zijn Concert voor theremin en kamerorkest "Acht Jahreszeiten":

Thereminconcert Acht Jahreszeiten - Aho (zie album)

In 1938 verdween Léon Theremin onverwachts van de radar: onduidelijk is of hij de Verenigde Staten ontvluchtte vanwege schulden of dat hij ontvoerd werd door de Russische geheime dienst om hem te laten werken in de spionage. In een geheim laboratorium zou hij inderdaad apparatuur ontwikkelen om vijanden van de Sovjetunie af te luisteren. Na functies als docent aan het Moskou Conservatorium en professor op de afdeling Fysica aan de Universiteit van Moskou ging hij vanaf 1989 weer reizen maken buiten Rusland. Zo zag hij na al die jaren Clara Rockmore weer, tijdens een reis naar de Verenigde Staten in 1991. Hij stierf in 1993 in Moskou, op 97-jarige leeftijd.

(SvdP)