Terug naar boven

Een reis door de muziek: Romantiek

Het verhaal gaat dat Goethe lijkbleek vertrok na een uitvoering van Beethovens Vijfde Symfonie. Nadien wenste hij dat niemand in zijn huishouden ooit nog de naam Beethoven zou noemen. Berust deze anekdote op waarheid? Of is het één van die vele legendes die de romantische muziekgeschiedenis zo onbetrouwbaar maken? Als het niet waar is, is het goed verzonnen, zeggen we dan. Want dát Beethovens tijdgenoten diens Vijfde als heftig beschouwden, staat als een paal boven water. De schrijver Hoffmann beluisterde angst, ontzag en afgrijzen in deze muziek. Tegelijkertijd getuigde de muziek van een ‘oneindig verlangen'. En het was nu juist dát verlangen, wat Hoffmann als het wezen van de Romantiek beschouwde: een verlangen naar wat voorbij de horizon is. En we weten allemaal wat er gebeurt, wanneer we naar de horizon lopen.

Heksensabbat uit Symphonie Fantastique van Hector Berlioz

De hoog oplopende emoties deden de grens tussen literatuur en muziek vervagen. Van Thomas de Quincey (een literair begaafde opiumverslaafde) wordt beweerd dat hij zijn verwarde proza vorm trachtte te geven met aan de muziek ontleende vormen. Berlioz deed het voorkomen alsof zijn door opium bezoedelde Symphonie Fantastique het resultaat was van een ‘bad trip'. De Duitse dichtkunst vond zijn weg naar de onvergetelijke liederen van Schubert (Erlkönig, Die schöne Müllerin, Winterreise) en Schumann (Dichterliebe). En Chopin imiteerde in de salon de waanzin waarmee Bellini in het theater zijn Sonnambula (slaapwandelaarster) deed dwalen.

Erlkönig van Franz Schubert

Maar misschien was dit wel de grootste ontdekking van de Romantiek: muziek heeft geen woorden nodig om passie, hartstocht en bovenal loutering op te wekken. Symfonieën en strijkkwartetten werden het theater van de verbeelding. Niet voor niets stelde Wagner in zijn opera's het orkest in een ‘bak' beneden het toneel op: vanuit deze onzichtbare positie onthulde dit symfonische klankbord de eigenlijke beweegredenen van Tristan en Isolde, Wotan, Brünhilde en Parsifal. Het orkest was therapeut geworden in een soort muzikale psychoanalyse, waarbij helden, heldinnen en schurken de tragiek van hun handelen onder ogen komen. ‘Opdat de boog niet breke, is er de kunst', aldus de filosoof Nietzsche in een, overigens amper gemeende, loftuiting aan Wagner.

Isolde's dood uit Tristan und Isolde van Wagner

De romantische muziek heeft tot aan de Eerste Wereldoorlog - het fin de siècle - gebloeid. Daarna stortte alles ineen en begon de moderne tijd.

Slotkoor uit de Gurre-Lieder van Arnold Schönberg

(HJ)