Terug naar boven

Basiscollectie klassiek: Rodrigo’s beroemde gitaarconcert

Hoewel hij zelf geen gitaar kon spelen, is de Spaanse componist Joaquín Rodrigo wereldberoemd geworden met zijn concert voor gitaar en orkest getiteld Concierto de Aranjuez. Hoe kwam dit gitaarconcert tot stand en wie was Rodrigo eigenlijk?

Joaquín Rodrigo (1901-1999) werd geboren in een klein dorpje vlakbij Valencia. Hij was de jongste in een gezin met tien kinderen. Zijn vader was zakenman. Door difterie werd hij op driejarige leeftijd blind. Gelukkig bleek hij een talent te hebben voor muziek. In 1927 vertrok hij – zoals wel meer Spaanse musici deden – naar Parijs en studeerde daar bij Paul Dukas. In 1933 trouwde hij met Victoria Kamhi, een in Istanbul geboren pianiste. Na de Spaanse burgeroorlog in 1940 verhuisde hij met zijn vrouw naar Madrid.

Tijdens een lunch met gitarist Regino Sainz de la Maza kreeg Rodrigo het verzoek een gitaarconcert voor hem te componeren. Omdat hij het geld hard nodig had, stemde hij in. Eenvoudig was de opdracht niet: hoe zorg je ervoor dat een sologitaar niet overstemd wordt door een luid orkest? Enfin, hij ging aan de slag en op 9 november 1940 vond de première plaats in Barcelona. Hier volgt een luisterfragment van de allereerste opname van het gitaarconcert, acht jaar na de première, met de opdrachtgever Sainz de la Maza en dirigent Ataulfo Argenta.

Rodrigo’s Concierto de Aranjuez – deel 1 – Regino Sainz de la Maza (gitaar) (zie album)

Rodrigo’s gitaarconcert Concierto de Aranjuez was de eerste Spaanse compositie die internationaal succes had na de Spaanse burgeroorlog. Het ademde een sfeer van nostalgie, van verlangen naar vroeger tijden. De titel verwijst naar Aranjuez, het zomerverblijf van de Spaanse koninklijke familie. De ritmes en melodieën tonen typisch Spaans temperament, met pikante samenklanken en modulaties. Tegelijkertijd klinkt de muziek heel elegant.

Het driedelige concert is geschreven voor een relatief groot orkest: 2 fluiten/piccolo, 2 hobo’s, 2 fagotten, 2 hoorns, 2 trompetten en strijkorkest. Rodrigo lost het probleem van de zachte gitaar op door de strijkers zacht of tokkelend te laten spelen als de gitaar de hoofdrol speelt.

Rodrigo’s Concierto de Aranjuez – deel 1 (allegro con spirito) – Sharon Isbin (gitaar) (zie album)

Het eerste deel schetst een opgewekte, gelukkige atmosfeer. Als de violen de melodie spelen, begeleidt de gitaar met gestreken akkoorden. Typisch Spaans is de nadruk op het ritme. Hier wisselen een 3/4 en 6/8 maatsoort elkaar af.

Rodrigo’s Concierto de Aranjuez – deel 2 (adagio) – Ricardo Gallén (gitaar) (zie album)

Het langzame middendeel vormt het hoogtepunt van het gitaarconcert. Dit Adagio duurt even lang als het 1e en 3e deel samen. Een althobo speelt een droevige melodie, die herhaald wordt in de gitaar. Zo gaat de gitaar een dialoog aan met verschillende solo-instrumenten (althobo, fagot, fluit, hobo, hoorn). De dialogen werken toe naar een climax waarin het hele orkest de schrijnende melodie speelt. Uiteindelijk eindigt dit deel heel zacht, met gitaar solo.

Rodrigo’s Concierto de Aranjuez – deel 2 (adagio) – Sharon Isbin (gitaar) (zie album)

De gitariste Sharon Isbin ontmoette het echtpaar in 1979 en ontwikkelde een jarenlange vriendschap. Zij vertelt dat tijdens het componeren van het gitaarconcert Rodrigo’s vrouw een miskraam had toen ze zeven maanden zwanger was van hun eerste kind. Zijn vrouw werd erg ziek. Elke avond bezocht Rodrigo haar op in het ziekenhuis, in wanhoop over hun verlies en onzeker over of zijn vrouw dit zou overleven. Niet in staat te slapen troostte hij zichzelf aan de piano. Zo zou de prachtige, ontroerende melodie van het langzame deel ontstaan zijn.

Rodrigo’s Concierto de Aranjuez – deel 3 (allegro gentile) – Norbert Kraft (gitaar) (zie album)

Het laatste deel is weer in een vlot tempo en doet denken aan een elegante hofdans. De motieven klinken huppelend en speels maar ook krachtig en zelfverzekerd. Een lange opbouw leidt naar een climax waarin iedereen het complete thema speelt. De blazers laten goed van zich horen maar ook de gitaar kan zijn briljante spel tonen. Tegen het einde wordt de muziek rustiger. Het concert eindigt onverwacht met drie zachte tonen van de gitaar.

Door het grandioze succes van dit concert schreef Rodrigo later nog meer concerten voor één of twee gitaren en orkest. In 1954 schreef hij de Fantasía para un gentilhombre speciaal voor Andrés Segovia, de belangrijkste gitarist van de 20e eeuw. De compositie is gebaseerd op dansstukken van de Spaanse gitarist en componist Gaspar Sanz (1640-1710). Het stuk ademt een aangename sfeer van nostalgie, elegantie en hoffelijkheid.

Rodrigo’s Fantasía para un gentilhombre – Andrés Segovia (gitaar) (zie album)

(SvdP)