Terug naar boven

Basiscollectie klassiek: Verdi's Aida

Giuseppe Verdi's opera Aida is een van de populairste opera's ter wereld. Ook in Nederland wordt de opera opvallend vaak in de provincietheaters opgevoerd. Die populariteit heeft de opera ongetwijfeld te danken aan de Triomfmars die in Nederland bijzonder geliefd is. Het stuk werd verwerkt tot carnavalsnummer en is ook met regelmaat in voetbalstadia te horen.

De Triomfmars uit Aida in een uitvoering met dirigent Herbert von Karajan (zie album)

Toen Verdi Aida componeerde, had hij al een carrière van ruim 30 jaar achter de rug. Alle belangrijke dingen die hij in die lange periode als operacomponist geleerd had, verwerkte hij in Aida. De opera combineert zo het beste van Verdi: veel stukken voor koor en harmonieband, boeiende rollen voor een zanger-acteur en mooie sfeervolle orkestmuziek.

Vroege periode: veel stukken voor koor (en harmonieband)

Toen Verdi een tiener was, componeerde hij als lokaal muziektalent veel stukken voor de plaatselijke harmonieband. Zo leerde hij wat gewone mensen mooie muziek vonden. Die kennis heeft hij meegenomen toen hij operacomponist werd. Zijn eerste grote succes, Nabucco, zit vol mooie, toegankelijke muziek voor koor en harmonieband (waaronder het beroemde Slavenkoor). Hetzelfde geldt voor Aida. Door de vele koorstukken is Aida een van de indrukwekkendste opera's om live te horen.

Aida: Finale akte 1 - De Egyptenaren bereiden zich voor op oorlog tegen Ethiopië (zie album)

Middenperiode: de zanger-acteur

Verdi hield van complexe personages, maar in zijn eerste opera's kon hij ze zelden recht doen. Hij moest veel componeren om zeker te zijn van inkomsten. Toen hij eenmaal de top had bereikt, hoefde hij niet meer zo snel te componeren. Er was tijd om te experimenteren. Verdi ontdekte de speciale talenten van de zanger-acteur (een zanger die goed kan acteren): gevoel voor woorden, gevoel voor timing. Door de mogelijkheden van een zanger-acteur te gebruiken kon hij schijnbaar eenvoudig intens dramatische momenten creëren.

Een goed voorbeeld in Aida zijn de eerste woorden die de Ethiopische koning publiekelijk zingt. Hij is gevangen genomen door de Egyptenaren en vertelt hoe hij vergeefs gestreden heeft. Het orkest zwijgt op dat moment en reageert alleen op zijn woorden: 'Anch'io pugnai... vinti noi fummo... morte invan cercai (Ook ik heb gestreden... we werden overwonnen... vergeefs zocht ik de dood)'. Een goede zanger-acteur kan zo'n moment veelzeggend maken.

De bariton Sherrill Milnes als de Ethiopische koning Amonasro (zie album)

Late periode: couleur locale

Verdi werd uiteindelijk zo beroemd dat hij niets meer hoefde te componeren.Toch componeerde hij nog een aantal opera's voor Parijs, hét culturele centrum van Europa in die tijd. Verdi en zijn vrouw verbleven er graag. De Fransen stelden heel andere eisen aan een opera dan de Italianen. De Franse grand opéra was een spektakelstuk met grootse massascènes, schitterende decors en een ballet. De orkestmuziek moest de sfeer weergeven van de tijd en de plaats, wat couleur locale genoemd wordt. Verdi moest zich verdiepen in orkestkleuren, in instrumentatie en harmonie.

Aida speelt zich af in het Oude Egypte en Verdi heeft moeite gedaan om de juiste couleur locale te treffen. Hij gebruikte instrumenten die we veel op Oud-Egyptische afbeeldingen zien: trompetten, harpen en fluit. Vooral voor de muziek van de Egyptische priesteressen gebruikte hij exotische melodieën die je onmogelijk in West-Europa kunt plaatsen.

Het gezang van de priesteressen uit Aida in een uitvoering met dirigent Antonio Pappano (zie album)

Tot slot moet nog Verdi's uitstekende theaterinstinct genoemd worden als reden voor het grote succes van Aida. Het slot van de opera is een goed voorbeeld. Dit keer geen luide klappen van het volle orkest om het dramatische einde te onderstrepen. Zelden eindigde een opera zo verstild... en zo indrukwekkend.

Het slotduet O Terra Addio uit Aida, gezongen door Katia Ricciarelli en Plácido Domingo (zie album)

Aida wordt in het Italiaans gezongen, maar lijkt qua vorm op een grand opéra: het is een spektakelstuk met balletmuziek en couleur locale. De opera werd echter niet gecomponeerd voor Parijs, ook niet voor een Italiaanse stad, maar... voor Caïro, Egypte. De opera-opvoering was een onderdeel van de festiviteiten rondom de opening van het Suez-kanaal, een Europese aangelegenheid. Het libretto (de operatekst) werd gebaseerd op een verhaal van een Franse archeoloog en Egyptoloog, Auguste Mariette.

Er bestaan meerdere uitstekende opvoeringen van Aida op dvd. Regisseur Franco Zefirelli staat altijd garant voor mooie, spectaculaire decors zoals in deze productie uit Busseto. In het operahuis van Zürich worden opera's zelden op traditionele wijze opgevoerd. Voor deze schitterend gekostumeerde voorstelling werd het verhaal verplaatst naar Verdi's tijd. Uit de oude doos maar nog steeds fraai is de Metropolitan-productie uit 1988 met Plácido Domingo.

(CP)