Het is inmiddels meer dan een eeuw geleden dat de eerste wereldoorlog uitbrak. We kunnen onmogelijk weten wat er tijdens die zogenaamde ‘Grote Oorlog’ verloren is gegaan. Een ontelbaar aantal jonge talenten overleed in actieve dienst, waaronder de componist Butterworth en de dichter Owen. Vaughan Williams en Ravel behoorden tot de veteranen die getuige waren van wat er zich aan de frontlinies afspeelde.
George Butterworth was mogelijk de meest veelbelovende Britse componist die sneuvelde in de eerste wereldoorlog. Hij werd op 5 augustus 1916 neergeschoten tijdens de slag aan de Somme. Uit piëteit is de locatie naderhand omgedoopt tot Butterworth Trench. Butterworth componeerde onder andere twee liedcycli naar gedichten van A.E. Housmann. De orkestrale rapsodie A Shropshire Lad - Butterworths bekendste werk - vormt de instrumentale variant van deze liederen.
Rapsodie A Shropshire Lad van Butterworth
Ralph Vaughan Williams was al bijna 42 jaar oud toen hij zich met een groep vrienden meldde als vrijwilliger. Hij diende als ambulancebroeder in Frankrijk en aan het Salonika front (Thessaloniki, Griekenland). De oorlog liet diepe sporen na in Vaughan Williams oeuvre. Zoals in A Pastoral Symphony, waar het trauma schuil gaat achter een quasi nostalgische sfeer.
A Pastoral Symphony van Vaughan Williams
Nostalgie is een constant thema in de muziek rond de eerste wereldoorlog. Tallozen keerden immers niet meer terug, niets zou naderhand nog hetzelfde zijn. Elgars intieme Cello Concerto uit 1919 heeft precies die weemoed. Vandaar dat men dit concert wel heeft aangeduid als een instrumentaal War Requiem.
Brittens War Requiem was gecomponeerd voor de her-ingebruikname in 1962 van de tijdens de tweede wereldoorlog gebombardeerde Kathedraal van Coventry. De componist liet zich mede inspireren door de oorlogspoëzie van Wilfred Owen, de dichter-soldaat die op 1 oktober 1918 sneuvelde tijdens de oversteek van het Sambre-Oise kanaal in Noord Frankrijk.
War Requiem van Benjamin Britten
Alban Berg werd in 1915 opgeroepen om dienst te doen in het Oostenrijkse leger. Tijdens de training leed de overgevoelige Berg onder het sadisme van de officieren, het gebrek aan privacy en allerlei stompzinnige voorschriften. Berg verwerkte zijn ervaringen in de opera Wozzeck, naar het toneelstuk Woyzeck uit 1837 van Georg Büchner.
Claude Debussy droeg zijn Berceuse Heroïque op aan de Belgische koning en diens soldaten. In zijn pianosuite En Blanc et Noir verbeeldde hij de Teutoonse horden met het citeren van het Duitse koraal Ein feste Burg.
Ravels briljante Pianotrio ontstond kort voordat hij zijn muzikale activiteiten neerlegde om aan het front te dienen als ziekenbroeder en vrachtwagenchauffeur. In de heroïsche finale is de strijdlust al hoorbaar.
De suite Le Tombeau de Couperin componeerde Ravel ter nagedachtenis aan gesneuvelde vrienden. Het Pianoconcert voor de linkerhand was een opdracht van de pianist Paul Wittgenstein (broer van de filosoof), die aan het front zijn rechterhand verloor.
Concert voor de linker hand van Ravel
(HJ)
