Woke is een stroming die discriminatie en structurele privileges aan de kaak stelt. Vaak gaat het om racisme en genderongelijkheid. Woke is ‘work in progress’, het is geen vast omlijnde ideologie. Woke is inmiddels ook een beladen term geworden. Minister van Justitie Dilan Yesilgöz sprak zelfs van een bedreiging voor de Nederlandse rechtsstaat. Schrijfster Jolande Withuis zei in een interview dat woke haar doet denken aan de communisten van haar jeugd.
Samuel Coleridge-Taylor, vertegenwoordigd in Black Commposers Series 1947-1978 van CBS
Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Je kunt je ook afvragen: is het niet altijd zo geweest? Achtergestelden hebben immers altijd voor vrijheid gevochten. En dat voorvechters soms rechtlijnig zijn is ook niets nieuws. Vaak denkt men dat subculturen pas sinds de jaren vijftig en zestig zijn ontstaan. Maar klopt dat wel? Wat te denken van kloosters, hofculturen, jeugdculturen als de Empfindsamkeit & Sturm und Drang?
De Afro-Amerikaanse componist Florence Bea Price, gepromoot door Yannick Nézet-Séguin
Woke bemoeit zich ook met historische reputaties. En terecht, zeker wat de klassieke muziekgeschiedenis betreft. We worden er immers alleen maar beter van als achtergestelde zwarte en vrouwelijke componisten aandacht krijgen. Maar moeten witte mannen als Bach en Beethoven daarom van hun sokkel getrokken worden? Kunnen wij wel onbevangen naar het verleden kijken? Was Bach homofoob vanwege zijn sneer ‘lullige fagottist’ (Zippelfagotist)? Bach-kenner Peter Williams speelde met die gedachte. Was Beethoven zwart? Samuel Coleridge-Taylor en Malcolm X hielden het voor mogelijk. Was Schubert homo? Musicoloog Maynard Solomon dacht van wel.
De ‘zwarte Mozart’ Joseph Bologne de Saint-Georges
Schubert werd vaak afgeschilderd als een eeuwige vrijgezel, die ooit aan één onbereikbaar meisje zijn hart had verpand. Door een bordeelbezoek zou hij besmet zijn geraakt met een dodelijke ziekte. Het was pas in 1989 dat de musicoloog Maynard Solomon hierover vragen stelde. Volgens Solomon was Schuberts vrijgezellenbestaan hooguit een façade. Zo heeft Schubert nooit een persoonlijke brief aan een vrouw geschreven, familieleden daargelaten. Al zijn affectie ging uit naar gelijkgezinde vrienden. In 1816 verliet hij het ouderlijk huis, zijn bestaan als schoolmeester achter zich latend. Van de heersende opvattingen over werk, religie en gezin trok hij zich niets aan. Meestal woonde hij bij vrienden.
Schuberts An Den Mond, waarvan de tweede strofe spreekt van vriendschap
Van die vrienden wordt Franz von Schober vaak aangewezen als degene die Schubert in het verderf stortte. Volgens Solomon is dat beeld naïef. Schober was hoe dan ook de spil van een soort cultus met een deftige salon. Hier discussieerden jongelingen over schoonheid en filosofie. Het is niet altijd duidelijk wat men nog meer uitspookte, omdat de smeuïge details vaak bedekt zijn overgeleverd. Zo werden rond 1827 Schubert en Schober door een zekere ‘Nina’ uitgenodigd voor een feestje met aangenaam vermaak. Het was een uitnodiging met suggestieve termen die kennelijk een en ander moesten verhullen. Een jaar eerder schreef Schuberts vriend Eduard von Bauernfeld in zijn dagboek: ‘Schubert is van streek; hij heeft behoefte aan jonge pauwen, net als Benvenuto Cellini’. Voor de goede verstaander: Cellini (1500-1571) was de beeldhouwer die veroordeeld was voor sodomie. De term ‘pauwen’ was dus kennelijk een soort straattaal voor mooie jongens in extravagante kleding. Dan waren er de arrestaties van Schuberts vrienden op verdenking van 'subversieve praktijken’ en het bezit van pornografisch materiaal. In 1857 schreef Eduard von Bauernfeld: 'Schubert had een dubbele natuur (...) innerlijk een dichter, uiterlijk een hedonist.'
Sublieme schoonheid (Adagio uit Schuberts Kwintet voor strijkers)
Is het belangrijk dat we dit alles weten? Eigenlijk niet. We weten immers niet of Solomon die besmuikte codes goed begrepen heeft, hij kan er naast zitten. En we kunnen sowieso niet aan een muziekstuk horen of de componist man, vrouw, homo, hetero, wildebras of een keurige huisvader was. Solomons artikel geeft niettemin een fascinerend beeld van Wenen na de Napoleontische oorlogen. Wenen was feitelijk een politiestaat met allerlei restricties, waarin Beethoven als een soort dorpsgek werd gedoogd. In die benauwende wereld deden de gemoedelijke Weners kennelijk van alles wat het daglicht niet kon verdragen. Over de omvangrijke prostitutie had de schrijver Stefan Zweig het ruim een eeuw later nog steeds in zijn autobiografie De Wereld Van Gisteren. In die wereld ging Schubert volstrekt zijn eigen gang. Alleen al daarom is het jammer dat hij jong is gestorven. Hij was namelijk niet zozeer een eeuwige vrijgezel, maar eerder een eeuwige adolescent. Een volwassen identiteit heeft hij wellicht nooit weten te veroveren.
(HJ)
