Alma Maria Schindler. We kennen haar als de minnares en muze van beroemde mannen. In Wenen was ze een van de meest begeerde vrouwen geweest. Ze werd de echtgenote van de negentien jaar oudere Gustav Mahler. Als socialite bevond ze zich graag in het middelpunt van de aandacht. Ze schroomde niet om haar memoires daarop aan te passen, tot wanhoop van musicologen en Mahler deskundigen. Ze was hoe dan ook groot in de schaduw van anderen. Helaas is ze daardoor als componist niet op waarde geschat.
-Licht in der Nacht van Alma Mahler, Barbara Hannigan (sopraan), Reinbert de Leeuw (piano)
Rond 1900-1902 had Alma zo’n 14 voortreffelijke liederen gecomponeerd. Maar zoals zo vaak in de muziekgeschiedenis kreeg ook Alma te horen dat componerende mannen geen componerende vrouwen naast zich dulden. In 1902, voorafgaand aan het huwelijk, eiste Gustav Mahler van Alma dat ze het componeren opgaf. Geen wonder dat het huwelijk vaak ongelukkig was.
-Ekstase van Alma Mahler, Isabel Lippitz (sopraan)
Alma en Gustav kregen twee dochters: Maria (1902) en Anna (1904). Helaas overleed Maria in 1907. Haar dood wordt vaak in verband gebracht met Mahlers Kindertotenlieder (1901-04), hoewel deze cyclus al voor Maria’s dood voltooid was.
De Kindertotenlieder hadden eerder te maken met Gustavs jeugd. Hij kwam uit een gezin van 14 kinderen, waarvan er slechts zes volwassen werden. Zijn broertje Ernst werd slechts dertien jaar oud. Zijn eveneens muzikale broer Otto pleegde in 1895 zelfmoord, 21 jaar oud. De dichtende vader van de Kindertotenlieder, Friedrich Rückert (1788-1866), had twee kinderen verloren. De naam van het zoontje was Ernst, net als de lievelingsbroer van Gustav Mahler.
-Kindertotenlieder van Gustav Mahler, Dietrich Fischer-Dieskau (bariton)
In 1910 raakte het huwelijk van Alma en Gustav Mahler in een crisis. Alma begon een relatie met de architect Walter Gropius (bekend van het Bauhaus project). Berouwvol begon Gustav alsnog interesse te tonen in Alma’s liederen. Vijf van Alma’s liederen werden door hem gepubliceerd. Andere collecties verschenen in 1915 en 1924. Ook droeg Gustav zijn monumentale Achtste Symfonie op aan Alma.
-Achtste Symfonie van Gustav Mahler, Riccardo Chailly (dirigent)
Een wandeling met Sigmund Freud in Leiden in 1910 had kennelijk het gewenste therapeutische effect. Gustav zal Freud verteld hebben van zijn droevige jeugd. Zijn moeder was niet opgewassen tegen de tirannieke vader. De zoon kon de moeder niet beschermen. Eens, tijdens ruzie was de jongen de straat op gevlucht, waar een orgeldraaier het deuntje ‘Ach, du lieber Augustin’ ten gehore bracht. Het zou verklaren waarom Gustav in zijn symfonieën het banale en het verhevene met elkaar verbond.
Gustav Mahler overleed in 1911. In 1915 trad Alma in het huwelijk met de architect Walter Gropius, die op dat moment in het leger diende. Daarnaast had Alma een onstuimige relatie met de excentrieke kunstenaar Oskar Kokoschka. In 1917 begon Alma ook nog een affaire met de schrijver Franz Werfel, met wie ze in 1929 in het huwelijk trad.
-Adagietto uit Symfonie nr.5 van Mahler, Bruno Walter (dirigent)
Naast het meisje Maria (Mahler) verloor Alma nog twee kinderen. Het jongetje Martin (vermoedelijk van Werfel) overleed aan hydrocefalie, tien maanden oud. Het meisje Manon (Gropius) overleed op 18-jarige leeftijd aan polio. In haar memoires verklaarde Alma haar al bijna heilig: Manon was alom geliefd geweest. Alban Berg droeg zijn Vioolconcert op aan Manons nagedachtenis (‘Ter nagedachtenis van een engel’). Van Alma’s kinderen overleefde alleen haar dochter Anna. Als beeldhouwer maakte ze bustes van onder andere Schönberg, Berg en Bruno Walter.
-Vioolconcert van Alban Berg, Isabelle Faust (viool)
In 1938 waren Alma en Werfel op de vlucht voor de nazi’s. Frankrijk verkeerde in chaos, de tocht zat vol ontberingen. In Lourdes hoorden ze het verhaal van de in 1933 heilig verklaarde Bernadette Soubirous. Werfel doet de gelofte dat hij een roman aan haar zal wijden als de vluchtelingen veilig de Verenigde Staten weten te bereiken. Het paar trok vervolgens te voet over de Pyreneeën richting Spanje. Vanuit Portugal weten ze New York te bereiken. In Los Angeles voltooide Werfel Het Lied van Bernadette. De roman was een succes, net als de film uit 1943.
-Beoogde filmmuziek voor The Song of Bernadette van Stravinksi (deel 2 van Symfonie in drie delen), Pierre Boulez (dirigent)
In de gemeenschap van Europese vluchtelingen in Los Angeles is Alma een ware socialite. In 1951 verhuisde ze naar New York. Hier overleed ze in 1964. Ze werd in Wenen begraven in het graf van haar lievelingsdochter Manon, op enige afstand van het graf van Gustav Mahler.
(HJ)
