Een eindeloos landschap van voortkabbelende pianoklanken, even rustgevend als een ruisende beek. Muziek die het jachtige tijdsbesef uitschakelt, als je je daar tenminste aan over geeft. Ondanks dat - of juist daarom - was dit relaxte stuk een steen in de vijver toen het in 1979 voor het eerst werd uitgevoerd in de Ruïnekerk in Bergen. Het stuk was een radicale breuk met de experimentele muziek waarvan Simeon ten Holt zelf deel had uitgemaakt. Complexiteit maakte plaats voor eenvoud, atonaliteit voor tonaliteit, rumoer voor verstilling. Was het kunst of kitsch? Iedereen vond en vindt er wel iets van. Het meest interessant zijn de reacties in de documentaire Over Canto van Ramon Gieling. Hier komen willekeurige mensen aan het woord voor wie Canto Ostinato een keerpunt in hun leven was. Juist die getuigenissen maken Canto Ostinato tot iets waar je niet omheen kunt, wat je er verder ook van vindt.
Canto Ostinato (fragment) - Jeroen van Veen (piano)
Canto Ostinato is gecomponeerd voor toetsinstrumenten. Zo staat het althans in de door Donemus uitgegeven partituur. Het notenbeeld is een aaneenrijging van kleine segmentjes, die herhaald kunnen worden. Veel wordt daarbij overgelaten aan de uitvoerenden, zowel qua instrumentale bezetting als tijdsverloop. De eerste uitvoering in Bergen duurde zo’n twee uur. De instrumenten waren drie piano’s en een elektronisch orgel. ‘Tijd wordt de ruimte waarin het muzikale object gaat zweven’, aldus Simeon ten Holt in een uitspraak die even duister als verhelderend is.
Soloduiveldans nr.2 (fragment) - Kees Wieringa (piano)
De pianomuziek van Simeon ten Holt is niet alleen maar rustgevend. De zogenaamde Soloduiveldansen vormen een diabolische uitschieter. Toch moeten we het sinistere van deze dansen niet overdrijven. 'Er schuilt niets duivelachtigs in de Soloduiveldansen, eerder iets demonisch. Ieder mens wordt geleid door een engel en een demon en tussen die twee bestaat een merkwaardige, precieuze relatie', aldus Ten Holt.
Music in Twelve Parts, part I - Philip Glass Ensemble
De minimal music kwam overwaaien uit de Verenigde Staten. Het woord 'minimal' is soms wat verwarrend. De term lijkt zowel te slaan op eenvoud als op de eindeloze herhalingen. Een goed voorbeeld is de muziek van Philip Glass. Zijn muziek bestaat vaak uit veel herhalingen van hetzelfde, waarbinnen langzaam verschuivingen optreden. Bekende klassiekers zijn Music in Twelve Parts (1971-4) en Einstein on the Beach (1975-6).
The Desert Music (slot) - Michael Tilson Thomas, dirigent
Minimal music is muziek die eindeloos veel herhaalt. Velen associëren dit met zaken als meditatie, mantra's en new age. Minimal music kan echter ook dramatisch en theatraal zijn. Denk aan de operaproducties van John Adams. Of het adembenemende oratorium The Desert Music (1984) van Steve Reich, waarvan we hier het slot horen.
Etude nr.2 voor orgel - György Ligeti - Dominik Susteck (orgel)
We hebben het allemaal wel eens gezien. Karrewielen die achteruit lijken te draaien in een spannende western. Of vermoeiend bibberende licht van een beeldscherm, wanneer dat licht interfereert met het daglicht dat door de ramen valt. Met dat soort effecten speelde de Hongaarse componist György Ligeti in zijn Tweede Etude voor orgel. De organist moet daarvoor extreem snelle herhalingen spelen. Zelfs zo snel, dat het fysiek eigenlijk niet kan. Maar dan heb je ook wat, want binnen die snelle herhalingen treden de meest mysterieuze verschuivingen op.
Canto Ostinato (fragment) - Assia Cunego (harp)
De eerste uitvoering van Canto Ostinato in Bergen duurde zo’n twee uur. Naderhand kwamen er uitvoeringen die soms korter, maar ook extreem veel langer duurden. En dat voor uiteenlopende bezettingen, van piano solo tot een heel orkest. En voor alles wat er tussen in zit: slagwerk, harp, orgel, al dan niet in combinatie met piano. In 2007 werd Canto Ostinato opgenomen door Aart Bergwerff op het orgel van de Lebuïnuskerk in Deventer. Van Assia Cunego verscheen in 2010 een uitvoering op harp, waarvan we hier het slot horen.
Tekst en samestelling - Hans Jacobi
Vormgeving - Judith de Rond
Illustratie van albumhoes CAX13099
