Prairies vind je niet alleen in de Verenigde Staten. In het Wilde Oosten van Azië vind je ook uitgestrekte graslanden, slechts bewoond door herders te paard. Ook die cowboys hebben hun eigen liederen. Diep in Siberië, op de grens van Rusland en Mongolië, klinkt unieke muziek: de ‘khöömei’. Het is een bijzondere kunst waarin het lijkt of de zanger gelijktijdig met twee verschillende stemmen zingt.
In het Nederlands wordt deze techniek boventoonzang genoemd. In onderstaand fragment horen we een zanger een lage, brommende keelklank en een hoog gefluit voortbrengen. Het is niet voor te stellen, maar beide stemmen komen gelijktijdig uit de keel van dezelfde zanger. Deze techniek wordt ‘sigit’ genoemd.
De zanger uit bovenstaand fragment komt uit Toeva, een provincie van Rusland op de grens met Mongolië. Toeva is vier keer zo groot als Nederland, maar er wonen net zoveel mensen als in Zeeland. Het gebied is zo dunbevolkt vanwege het barre klimaat. In de korte zomer is het er snikheet, maar tijdens de grimmige winters kan de temperatuur plots dalen tot -50 °C. Dergelijke extreme omstandigheden roepen blijkbaar ook extreme klanken op. De boventoontechniek waarbij de zanger in de laagste registers zingt (‘kargiraa’) heeft wel iets weg van de grom van sommige metalzangers.
Khöömei is al eeuwenoud. Toch werd deze muziek in het Westen pas ontdekt na de val van de Sovjet-Unie. Muziek en muzikanten konden plots vrijer reizen. Dat was het grote geluk van Huun-Huun-Tu, naast muzikanten ook allemaal herders. Je hoort aan hun muziek dat veel van deze songs gezongen werden terwijl de zanger op een paard zat. Luister maar naar het galopperende ritme in het volgende fragment:
Tijdens hun tournees door Europa kwamen de bandleden van Huun-Huur-Tu ook in contact met andere muziek. Een fraaie fusie is te horen op dit album, waarop het Toevaanse kwartet wordt bijgestaan door het Bulgaarse vrouwenkoor Angelite en het Moscow Art Trio.
Na zijn bezoek aan het Westen richtte een van Huun-Huur-Tu’s bandleden, Albert Kuvezin, een nieuwe groep op: Yat-Kha. Met die groep speelt hij een mengeling van traditionele Toevaanse muziek en westerse rock. Hoe dat uitpakt kan je horen op deze bijzondere cover van de Kraftwerk-song The Man Machine.
Lange tijd was de khöömei voorbehouden aan mannen. Het volksgeloof dacht dat vrouwen er onvruchtbaar van werden. Wetenschappelijk onderzoek wierp nieuw licht op de zaak en dus mogen in de 21e eeuw ook vrouwen zich aan deze vocale acrobatiek wagen. De groep Tyva Kyzy (‘Dochters van Toeva’) werd in 1998 opgericht en was daarmee de eerste vrouwelijke khöömeigroep. Tyva Kyzy trad al een aantal keer op in Nederland met hun bijzondere muziek die ook op deze cd staat.
Verder kijken? In de documentairefilm Genghis Blues reist de door de boventoonzang betoverde bluesmuzikant Paul Pena naar Toeva.
(PdK)
