De balletmuziek van Tsjaikovski behoort tot de hoogtepunten van de klassieke muziek. De Russische componist schreef de muziek voor drie prachtige balletten: Zwanenmeer, Doornroosje (of De Schone Slaapster) en De Notenkraker. Veel mensen zullen de muziek van Doornroosje kennen. Alleen niet van het ballet uit 1890, maar van de animatiefilm van Disney uit 1959. In de soundtrack worden immers veel melodieën uit Tsjaikovski's balletmuziek gebruikt.
Wie de film kent en het ballet gaat zien, zal veel melodieën herkennen, hoewel niet altijd op de verwachte momenten. Zo horen we de melodie van Aurora's lied Once Upon a Dream niet op een moment dat Prinses Aurora danst, maar als dorpsmeisjes dansen op Aurora's verjaardagsfeest.
Sleeping Beauty (Walt Disney): Once Upon a Dream (zie album)
Doornroosje (Tsjaikovski): Grande Valse Villageoise (zie album)
Proloog
Het verhaal van Doornroosje is welbekend. Bij de geboorte van prinses Aurora wordt vergeten de Boze Fee (Carabosse) uit te nodigen. Woedend verschijnt ze op het feest om de baby te vervloeken. Op haar 16e verjaardag zal Aurora zich prikken aan de spoel van een spinnenwiel en sterven. Gelukkig weet de Goede Fee (de Seringenfee) de vloek te verzachten. Aurora zal niet sterven, maar 100 jaar slapen waarna zij wakker gekust zal worden door een knappe prins.
Zowel de Goede Fee als de Boze Fee kregen van Tsjaikovski eigen melodieën (leidmotieven) die iedere keer terugkeren als ze van belang zijn in het verhaal. Mede door de kracht van deze melodieën wist de componist een sterke dramatische eenheid te creëren.
Doornroosje (Tsjaikovski): Ouverture - Thema van de Goede Fee (zie album)
Doornroosje (Tsjaikovski): Finale van de Proloog - Thema van de Boze Fee (zie album)
Akte 1
Voor de zekerheid laat de koning alle spinnenwielen verbranden. Toch worden op de dag van Aurora's 16e verjaardag nog een paar breisters gevonden. De koning wil hun zwaar straffen maar de koningin vraagt vergevingsgezindheid. Nadat dorpelingen een mooie dansvoorstelling gegeven hebben met linten (Wals), komt Aurora op. Haar ouders introduceren haar aan vier prinsen die dingen naar haar hand. Aurora danst met ieder van hen in het Adagio van de Rozen. In deze pas d’action kan de ballerina een sterk staaltje evenwichtskunst laten zien door korte of langere tijd op de punt van één spitz te balanceren.
Doornroosje (Tsjaikovski): Pas d’Action, akte 1 - Grand Adage à la Rose (zie album)
Een vreemdeling, verhuld in een mantel, komt op het feest en geeft Aurora een cadeau. Het is een spoel. Wanhopig proberen haar ouders de spoel van haar af te pakken, maar Aurora laat dit niet toe. Ze vindt dit wonderlijke, nieuwe ding veel te interessant. Ze prikt zich, raakt steeds meer buiten zichzelf en stort uiteindelijk in. De vreemdeling onthult zich. Het is de Boze Fee. Voordat iemand haar kan grijpen is ze alweer verdwenen. De Goede Fee komt troost bieden en zorgt dat het hele kasteel in een diepe slaap valt.
De haastige muziek van Aurora’s Dans met de Spoel doet denken aan de muziek die eerder bij de breisters te horen was. In de Disney-film wordt de muziek gebruikt als thema voor de drie goede feeën.
Doornroosje (Tsjaikovski): Finale, akte 1 - Danse d’Aurore avec le fuseau (zie album)
Akte 2
Het is 100 jaar later. Prins Desiré is op jacht met zijn gevolg, maar hij is somber gestemd. Hij wil alleen zijn en ontmoet dan de Goede Fee. In een visioen laat ze hem de slapende Aurora zien en vertelt ze hem het verhaal. Ze begeleidt hem naar het paleis. De Boze Fee doet nog een korte poging om hen te stoppen, maar de prins en de Goede Fee weten zich goed te weren. De prins bereikt de kamer van Aurora en kust haar wakker. Het huwelijksfeest kan beginnen.
Akte 3
Op het huwelijksfeest van Aurora zijn heel veel gasten die voor haar willen dansen. Onder hen bevinden zich ook andere sprookjesfiguren, zoals Roodkapje, de Wolf, Assepoester en Klein Duimpje. Een bekende dans is die van de Blauwe Vogel en Prinses Florine. De muziek voor de Gelaarsde Kat zullen de Disney-liefhebbers herkennen als het thema van de Boze Fee Malificent.
Doornroosje (Tsjaikovski): Pas de caractère - Le Chat botté et la Chatte Blanche (zie album)
Doornroosje is een van de populairste balletten ter wereld en tegelijk ook een van de duurste balletten om op te voeren. Tientallen kostuums zijn er nodig, in twee stijlperiodes. Aurora wordt immers pas na 100 jaar wakker gekust en dan is de mode veranderd. Het ballet werd geschreven voor het Keizerlijk Ballet in St. Petersburg. De dansen werden ontworpen door de balletleider van dat gezelschap, Marius Petipa, die speciale bescherming genoot van het tsaristische hof. Aan geld was dus geen gebrek.
Bij het componeren van de balletmuziek hield Tsjaikovski rekening met Petipa's wensen, wat niet altijd gemakkelijk was. Petipa was niet zo geïnteresseerd in het verhaal. Hij hield van mooie, virtuoze dans. Het verhaal diende bij hem vooral als kapstok om veel dans te laten zien. Vandaar dat eerst Aurora's verjaardag uitgebreid gevierd wordt met veel dans en vervolgens haar bruiloft. Het is buitengewoon knap dat Tsjaikovski van zo'n lappendeken van veelal korte dansfragmenten toch een dramatisch sterke eenheid wist te maken. Hij was dan ook terecht een van de meest gewaardeerde componisten van zijn tijd.
Van het ballet bestaan diverse versies op dvd. Bijna allemaal zijn ze gebaseerd op de oorspronkelijke choreografie van Marius Petipa. In ons land is de productie van Peter Wright het meest bekend, aangezien die door het Nationale Ballet opgevoerd wordt.
(CP)
