Terug naar boven

Muzikale wereldreis (9): De ukelele

Deze aflevering van de 'Muzikale wereldreis’ is een wereldreis op zichzelf. We reizen op de Atlantische en Stille Oceaan en maken stops in Brazilië, op Hawaï en het Portugese bloemeneiland Madeira. Dat alles aan de hand van de ukelele, het bescheiden instrument met vier snaren.

De ukelele komt van Hawaï, maar het kleine snaarinstrument werd ooit meegenomen door Portugese arbeiders. Deze reis is opvallend goed gedocumenteerd. We weten zelfs hoe de Portugees heette die de Hawaïanen in vervoering bracht met een klein snaarinstrument, de braguinha. De Portugees heette João Fernandes en was een van de 120 immigranten die in 1878 op Hawaii aankwamen om daar te gaan werken op een suikerplantage. Aan boord van het schip had hij het instrument van een medepassagier gekocht. Tijdens de vijf weken (!) durende reis naar Hawaï leerde Fernandes zichzelf spelen. De braguinha wordt nog altijd bespeeld op Madeira, het Portugese eiland waar Fernandes vandaan kwam. Toeval of niet, de man van Madeira die de braguinha op deze opname bespeelt, heeft dezelfde achternaam als João Fernandes.

Danilo Fernandes – Calcinha

De Hawaïanen waren dol op Fernandes' instrument en noemden het ’uke lele’, wat zoiets betekend als ‘springende vlo’. Zij vonden dat de handbeweging van de muzikant deed denken aan het springen van een vlo. De koning van Hawaï was dol op de ukelelemuziek, die ongeveer zo klonk:

Gigi Kidder – Tewe tewe

Rages en trends zijn van alle tijden en in 1915 viel het Amerikaanse publiek massaal voor de Hawaiiaanse muziek. Zo leerde ook de doorsnee-Amerikaan de ukelele kennen. Een van de sterren uit die tijd was Benny Nawahi, bijgenaamd ‘the King’. Nawahi was een virtuoos op gitaar én ukelele, speelde een mix van blues, jazz, pop en Hawaïaanse muziek. Onderstaand nummer is een lied van zijn swinggroep Georgia Jumpers.

Georgia Jumpers – Ukelele Benny

In Nederland is de ukelele vooral bekend als een komisch instrument. Denk bijvoorbeeld aan Nico Haaks carnavalslied Joekelille. Ook Brigitte Kaandorp ventte de rol van onhandige-vrouw-met-te-klein-gitaartje goed uit. De ukelele wekt nog altijd bij sommige mensen de lach op. Dat is terug te voeren op de Britse komiek George Formby, in de jaren 30 en 40 de meest populaire humorist ter wereld. Hij begeleidde zichzelf vaak op de ukelele. Een van zijn grootste hits was het nummer I’m the ukelele man uit 1940.

Nico Haak – Joekelille
George Formby - I’m the ukelele man

Door dit soort liedjes kreeg de ukelele een kwalijke naam onder popliefhebbers, maar de echte grote popsterren wisten wel beter. George Harrison was dol op het handzame instrument en had er altijd wel een paar bij zich. Zo kon hij makkelijk jammen met vrienden. David Bowie componeerde in 1977 op de ukelele voor zijn vriend Iggy Pop de hit Lust for life. Een echte rehabilitatie van het instrument kwam pas in de late jaren 90. Uiteraard was het een Hawaïaan die het publiek liet horen welke mogelijkheden dit bescheiden instrument had. Israel Kamakawiwo’ole beroerde veel luisteraars met zijn coverversies van Somewhere over the rainbow en What a wonderful world.

Israel Kamakawiwo’ole - Somewhere over the rainbow / What a wonderful world

Een andere Hawaïaan die de ukelele weer voor het voetlicht bracht, was de virtuoze instrumentalist Jake Shimabukuro. Luister maar naar deze Beatles-cover.

Jake Shimabukuro - While my guitar gently weeps

Dat de ukelele veel meer is dan een lollig instrument, weten ze in Brazilië heel goed. De ‘uke’ vormt een vast bestanddeel van sambaorkest, al noemen ze het instrument daar ‘cavaquinho’. De Velha Guarda da Portela speelt authentieke samba, uiteraard met een hoofdrol voor het kleine instrument dat menig oceaan overvoer.

Velha Guarda da Portela – Portela desde que eu nasci

Tot slot: ukelelemuziek voor de toekomst. Ukelélé Club de Paris neemt het instrument de hele wereld over. Luister maar naar deze Indiaas gekruide track afkomstig van hun debuutalbum Manuia!

Ukelélé Club de Paris – Bollywood slack