Curiosa klassiek: Richard Tauber

In ons land stond hij bekend als een wereldberoemd operettezanger. Vrouwen smolten voor zijn stem: Dein ist mein ganzes Herz... Iedereen kende de schlagers die Richard Tauber zong. Het waren de hits van toen, de jaren voor de Tweede Wereldoorlog. Maar als Tauber iets anders zong dan operette, waren de Nederlandse critici opvallend negatief: zijn stem en vocale trucjes waren misschien goed genoeg voor operette maar niet voor opera.

Waarom de Nederlandse critici die mening hadden is achteraf gezien een groot raadsel, want buiten Nederland dachten ze er anders over. Voor de meeste critici, toen en nu, was Richard Tauber een van grootste tenoren van de twintigste eeuw. Of hij nu opera, operette of liederen zong.

Dein is mein ganzes Herz

Jeugd
Richard Tauber werd geboren in Oostenrijk. Hij was de onwettige zoon van een operazangeres en een acteur. Al snel werd duidelijk dat het kind muzikaal was. En eigenzinnig. Geen enkele pianoleraar werd geduld. Dus leerde hij uiteindelijk zichzelf piano spelen. Richards vader hoopte dat zijn zoon voor een degelijk beroep zou kiezen, maar de jongen wilde hetzelfde pad gaan als zijn ouders. Zijn vader stuurde hem daarom naar het conservatorium om compositie te studeren en dirigent te worden. Zo kreeg hij een gedegen muziekopleiding. Maar zijn hart lag elders. Tauber wilde zanger worden.

De S.O.S.-tenor
Tauber had al vele malen voor zangleraren gezongen, maar allemaal hadden ze hem als leerling afgewezen. Hij had niet het juiste stemmateriaal, vonden ze. Tauber zong dan ook telkens een Wagner-aria, terwijl hij geen Wagnerstem had. Zijn stem was mooi maar te klein. Gelukkig vond Tauber uiteindelijk een zangleraar die geloofde dat hij een goede Mozartzanger kon worden. Na twee jaar intensief oefenen maakte hij zijn debuut. In een opera van Mozart: als Tamino in Die Zauberflöte. Hij was 21 jaar.

Dies Bildnis ist bezaubernd schön

Hij werd snel bekend. Temeer omdat hij in staat was een operarol te leren in een enkele dag. Hij werd de S.O.S.-tenor genoemd: als een zanger onverwachts uitviel, kon Tauber zo inspringen (ook al had hij de rol nooit eerder gezongen). Tauber hoefde niet jarenlang in obscure provincietheaters te zingen om langzamerhand naam te maken. Al snel had hij contracten bij operatheaters in Dresden, Berlijn en Wenen.

Lehár en het merk Tauber
Tauber leerde Franz Lehár kennen in 1921. De operettecomponist had ooit een grote hit gescoord met Die lustige Witwe, maar nu zat zijn carrière in een dal. Dat veranderde toen Tauber de hoofdrollen begon te zingen in zijn operettes. Lehár en Tauber scoorden samen de ene hit na de andere, zoals: Gern hab' ich die Frauen geküsst, O Mädchen, mein Mädchen en Dein ist mein ganzes Herz. Tauber-liederen werden ze genoemd.

O Mädchen mein Mädchen

Tauber toerde over de hele wereld. Hij maakte honderden geluidsopnamen en enkele films. Hij schroomde niet om geld te verdienen met het maken van reclame voor mondwater of sigaretten. Elegant gekleed en met een monocle in zijn rechteroog was hij zelf een merk geworden. Al snel ontwikkelde hij een buikje en hij liep enigszins mank, het gevolg van acute gewrichtsontstekingen. Toch betoverde hij iedereen met zijn stem. Vrouwen smolten weg.

Taubers muzikaliteit werd alom geprezen. Hij was de eerste om op een repetitie aan te komen en de laatste die wegging. Hij kende alle partijen en wist wat de instrumenten van het orkest speelden. Musici prezen hem als musicus-zanger. Zijn hele carrière wisselde Tauber het zingen af met dirigeren. En soms componeerde hij. Het lied Du bist die Welt für mich wijdde hij aan zijn goede vriend, de tenor Joseph Schmidt.

Du bist die Welt für mich (Joseph Schmidt olv Tauber)

De magie van Tauber
Dus wat maakt Tauber zo speciaal als zanger? Het was niet alleen de prachtige stem. Tauber stond boven de noten. Bij hem klonk alles spontaan. Hij was niet bang om het tempo te variëren, te vertragen of te versnellen. Luister bijvoorbeeld naar zijn interpretatie van Schuberts Der Doppelgänger. Tauber versnelt en vertraagt het tempo om bepaalde woorden of zinnen meer nadruk te geven. Het lied wordt zo een klein minidrama.

Der Doppelgänger

Tauber kon soepel overgaan in kopstem en hij was een meester in zacht gezongen tonen (pianissimi). Maar zong hij voluit dan klonk zijn stem vol, rond en warm. Die verschillende klankkwaliteiten van zijn stem wist hij meesterlijk af te wisselen. Neem het liefdesduet uit Madama Butterfly dat hij met Vera Schwarz opnam in het Duits.

Liefdesduet uit Madama Butterfly

Weg uit Duitsland en Oostenrijk
In 1933 werd Tauber op straat door aanhangers van Hitler aangevallen en uitgescholden voor jood. Tauber begreep de boodschap en verliet Duitsland om nooit meer terug te keren. Na de Anschluss van Oostenrijk in 1938 verliet hij ook zijn vaderland, voorgoed. Al zijn bezittingen en spaargeld liet hij achter. Hij kon de Britse nationaliteit krijgen en ging naar Engeland. Daar verbleef hij tijdens de onrustige oorlogsjaren. Grapjes makend als tijdens een van zijn concerten in de buurt een bom viel. Maar na de oorlog ging zijn gezondheid snel achteruit. Hij bleek longkanker te hebben. Tauber werd geopereerd, maar stierf enkele weken later in 1948.

Taubers honderden geluidsopnamen worden gekoesterd door de liefhebbers. Zijn legendarische status blijkt wel uit het feit, dat ook zangers uit de 21ste eeuw hem een eerbetoon brengen: Piotr Beczala maakte het album Heart's delight: the songs of Richard Tauber en Jonas Kaufmann werd geïnspireerd door Tauber bij het maken van de cd en dvd Du bist die Welt für mich.

(CP)