Muzikale wereldreis (10): Cumbia

Cumbia ontstond in kleine dorpjes aan de tropische kust van Colombia, maar de dansmuziek verspreidde zich als een olievlek over heel Latijns-Amerika. De instrumenten waarmee cumbia gemaakt werd veranderden, maar wat bleef was het aanstekelijke, schuifelende vierkwartsritme. Luister in deze aflevering van de Muzikale wereldreis naar 60 jaar cumbiageschiedenis.

Over de ontstaansgeschiedenis van de muziek doen meerdere mooie verhalen de ronde. De mare gaat dat Afrikaanse slaven en indianen op dit ritme dansten toen ze elkaar voor het eerst troffen. Het slepende ritme voert volgens sommige deskundigen terug op het feit dat de slaven moesten dansen terwijl ze ketens om hun enkels droegen. Interessante verklaringen, maar zeker weten doen we het niet.

Wat we wel weten is dat muziek een mengeling is van de drie culturen die hun stempel drukten op de geschiedenis van Colombia. Allereerst waren daar de oorspronkelijke bewoners, de indianen. Als tweede de Spaanse veroveraars die het land vanaf 1500 onderwierpen, en ten slotte de Afrikaanse slaven die door de Spanjaarden werden aangevoerd om het zware werk op de suikerplantages op te knappen. De eerste keer dat de term ‘cumbia’ opduikt is aan het einde van de 19e eeuw. Toch stammen de vroegste opnames van de muziek pas uit 1948. Madardo Padilla laat horen hoe de authentieke cumbia klinkt. De schrille rietfluit in het nummer werd al gebruikt door de indianen vóór de Spanjaarden aan wal kwamen.

De structuur van de cumbialiedjes lijkt op oude Spaanse ballades, de trommels komen uit Afrika en de melodische instrumenten, zoals de fluiten, komen van de indianen. Toch kwam hét instrument dat de cumbia in Colombia populair zou maken van ver. De Duitse accordeon werd meegebracht door zeelui, vandaar dat het instrument de bijnaam ‘el piano del marinero’ (‘zeemanspiano’) kreeg. Met een hoofdrol voor de accordeon veroverde de muziek van kleine dorpjes aan de Atlantische kust langzaam maar zeker de rest van het land. Een van de vroege sterren van de cumbia was accordeonist Anibal Velasquez.

Lucho Bermudez is een andere cumbialegende. Bermudez luisterde goed naar Cubaanse bigbands en tuigde zijn cumbiaorkest op met extra blazers. Zijn nummer Fiesta de Negritos uit 1968 klinkt nog altijd kakelvers.

Met dank aan artiesten als Lucho Bermudez en het onvermoeibare werk van platenlabel Discos Fuentes spreidde de cumbia zich als een olievlek uit over Latijns-Amerika. Een van de eerste landen die viel voor de cumbia was Peru. Daar ontstond in de jaren 60 een eigen variant, de ‘cumbia amazonica’, met invloeden uit Amerikaanse surf- en beatmuziek. Een andere naam voor deze cumbia is ‘chicha’, naar een goedkoop alcoholisch drankje uit Peru.

Rond de eeuwwisseling was Colombia al lang niet meer het enige land waar de cumbia floreerde. In Argentinië ontstond ook een eigen vorm van cumbia. Immigranten uit Peru en Bolivia namen in de jaren 80 de cumbia mee naar de achterbuurten van Buenos Aires. De teksten van de Argentijnse cumbia-artiesten staan in schril contract met de vrolijke teksten van hun Colombiaanse collega’s. Geweld, prostitutie, armoede: in de ‘cumbia villera’ wordt het harde leven in de getto's bezongen. Kenmerkend voor de cumbia villera is dat de muziek wordt opgenomen met goedkope synthesizers en computers. Yerba Brava, opgericht in 1998, is een van de bekendste Argentijnse groepen in deze stijl.

In de 21e eeuw zien we naast vernieuwing ook een terugkeer naar het geluid uit de glorietijd. Er verschijnen diverse fraai gedocumenteerde verzamelalbums waarop de beste cumbia’s uit de jaren 60 en 70 worden samengebracht. Traditie en vernieuwing komen samen in een sleutelfiguur binnen de hedendaagse Colombiaanse cumbiascene: Will Holland. Deze Engelsman woont al jaren in Colombia en speelt daar in de groepen Quantic en Ondatropica. Holland speelt een grote rol in de internationale herwaardering van oude cumbiasterren. Anibal Velasquez en Toto La Momposina traden beiden – als zestigers – voor het eerst op in Europa. Velasquez speelde bovendien mee op het debuutalbum van Ondatropica.

Naast muzikant is Will Holland ook archivaris van het cumbia-erfgoed. Zo stelde hij de fraaie verzamelaar The Original Sound Of Cumbia samen. De uitstekende liner notes voor dat album leverden ook enige informatie voor dit artikel.

(PdK)