Terug naar boven

Basiscollectie klassiek: Mozarts Don Giovanni

Don Juan is een beetje als James Bond. Hij is een liefhebber van seks en vrouwen, trekt zich niets aan van normen en waarden en verzet zich tegen iedere vorm van gezag. Net als James Bond heeft hij nooit echt bestaan. Zijn personage werd verzonnen in de 17e eeuw. In de eeuwen erna dook zijn karakter iedere keer op in romans, toneelstukken, balletten, opera's en zelfs filosofische verhandelingen. Het bekendst is de opera die Mozart over hem maakte: Don Giovanni (Don Juan in het Italiaans).

James Bond wordt algemeen geaccepteerd als een held. Hij redt tenslotte de wereld. Maar Don Giovanni redt alleen zichzelf. Voor velen is hij een zondaar die keihard moet boeten voor zijn kwade streken: hij wordt naar de hel gesleept. In de ogen van veel brave katholieken had zijn lot niet anders kunnen zijn. Toch is het de vraag wat Mozart en zijn tekstschrijver Lorenzo Da Ponte van het personage vonden. “Viva la libertà!” (Leve de vrijheid), laten ze Don Giovanni vol overtuiging zingen in hun opera. Twee jaar later breekt de Franse Revolutie uit.

De ouverture uit Don Giovanni in een uitvoering van René Jacobs

Mozarts opera begint als een gemaskerde Don Giovanni net Donna Anna aangerand heeft in haar eigen kamer. Op de vlucht komt hij haar vader de Commendatore tegen, die hem uitdaagt tot een duel. Onwillig gaat Don Giovanni de strijd aan en doodt de oude man. Vervolgens maakt hij dat hij wegkomt. Donna Anna heeft ondertussen de hulp ingeroepen van haar verloofde. Ze vindt haar vermoorde vader en zweert wraak op zijn moordenaar.

De volgende dag krijgt Don Giovanni last van een ex-vriendin van hem, Donna Elvira, die vastbesloten lijkt hem het leven zuur te maken. Net als hij het aardige boerenmeisje Zerlina versierd heeft, komt zij eraan om zich over de jonge vrouw te ontfermen. En nog pijnlijker, als hij Donna Anna en haar verloofde tegenkomt, komt Elvira weer tussen beiden met al haar beschuldigingen. Don Giovanni ontkomt aan deze hachelijke situatie door Elvira af te schilderen als een waanzinnige en haar ‘zorgzaam’ mee naar huis te nemen. Ondertussen echter heeft Donna Anna haar aanrander herkend.

Donna Elvira (Joyce DiDonato) valt uit tegen Don Giovanni in Ah, fuggi il traditor.

Don Giovanni geeft een spetterend feest waarbij hij ook de lokale boerenbevolking uitgenodigd heeft (onder wie Zerlina). Hij weet niet dat zijn ex Donna Elvira, Donna Anna en haar verloofde ook op het feest zijn als gemaskerde gasten. Het drietal schiet Zerlina te hulp als zij door Don Giovanni aangerand wordt. Don Giovanni beschuldigt zijn trouwe bediende Leporello van de daad, maar wordt door het drietal ontmaskerd. Don Giovanni slaat op de vlucht.

Donna Elvira, Donna Anna en haar verloofde slaan de handen ineen in Protegga il giusto cielo.

Met behulp van een zak geld weet Don Giovanni zijn bediende Leporello te overtuigen om bij hem te blijven. Hij is in voor een nieuw avontuur. Hij heeft een oogje laten vallen op het dienstmeisje van Donna Elvira. Om haar te kunnen versieren, wisselen hij en Leporello van kleding. Die avond blijken echter nogal wat mensen op pad te zijn om Don Giovanni te ontmaskeren, zo niet te lynchen. Sluw weet Don Giovanni aan alle narigheid te ontkomen. Leporello wordt bijna gelyncht, Zerlina's partner wordt in elkaar geslagen en Donna Elvira flink vernederd. Maar Don Giovanni heeft weer een vrouw kunnen versieren, nota bene een van Leporello's vriendinnen.

Don Giovanni heeft het net goed gemaakt met Leporello, als ze op een begraafplaats het standbeeld tegenkomen van de Commendatore. Schertsend laat hij Leporello het standbeeld uitnodigen voor het diner. Tot hun grote schrik knikt het standbeeld bevestigend. Die nacht laat Don Giovanni een groots maal voorbereiden. Het standbeeld houdt woord. Hij komt echter niet om te eten, maar geeft Don Giovanni een laatste kans om berouw te tonen. Don Giovanni weigert en wordt meegesleept naar de hel.

Don Giovanni (Eberhard Wächter) wordt meegesleept naar de hel in Don Giovanni, a cenar teco.

Als Donna Anna en haar verloofde, Zerlina en haar partner en Donna Elvira het huis van Don Giovanni binnenkomen om hem te zoeken, vinden ze alleen een bibberende Leporello. Allemaal besluiten ze de opera met de moraal van het verhaal: “Zo is het einde van wie kwaad doet: de dood van de zondaar is gelijk aan zijn leven.”

Don Giovanni ging in 1787 in première, twee jaar voor het uitbreken van de Franse Revolutie. In die jaren was er veel kritiek op het gezag van Kerk en Overheid. Don Giovanni's afkeer van gezag, in welke vorm dan ook, kan mensen aangesproken hebben. De houding ten opzichte van het personage kan bij velen dubbel zijn geweest.

De 18e-eeuwse maatschappij strafte mensen als Don Giovanni, maar vereerde hen ook. Zo belandde de avonturier Casanova midden 18e eeuw in de gevangenis wegens seksuele escapades en beschuldigingen van goddeloosheid. Hij ontsnapte en schreef over zijn leven. Duizenden mensen verlekkerden zich aan zijn herinneringen. Lorenzo Da Ponte, Mozarts tekstschrijver, kende hem persoonlijk. Het verhaal gaat zelfs dat Casanova de dichter suggesties zou hebben gegeven betreffende de operatekst van Don Giovanni.

De Champagne-aria (Finch'han dal vino)uit Don Giovanni gezongen door Bryn Terfel

Het leven van Da Ponte zelf was ook niet zonder schandalen. Hij was gewijd tot priester, maar werd uit Venetië verbannen omdat hij samenleefde met een getrouwde vrouw (en zij was niet de eerste). Zijn verbanning kan echter ook te maken hebben gehad met een lezing die hij aan studenten had gegeven. Hierin had hij het gezag van de kerk in twijfel getrokken.

Dus hoe keken Mozart en Da Ponte tegen het personage van Don Giovanni aan? We weten het niet. Maar zeker is dat mensen al eeuwenlang gefascineerd zijn door de opera. Over álle karakters zijn uitgebreide discussies gevoerd, zelfs filosofische verhandelingen geschreven. Werd Donna Anna werkelijk aangerand, of heeft zij zich laten verleiden? Altijd weer opnieuw is er iemand die precies meent te weten hoe Mozart het allemaal bedoeld heeft. Ondertussen genieten de liefhebbers van de opera er juist van, dat het werk altijd weer net even anders benaderd kan worden.

Don Giovanni (Eberhard Wächter) maakt Zerlina (Graziella Sciutti) het hof in Là ci darem la mano

Van Don Giovanni bestaan tientallen goede opnamen, maar de versie van Giulini uit 1959 geldt als de ongeëvenaarde klassieker. Op dvd verschenen een aantal mooie producties zoals die van Covent Garden (met Simon Keenlyside en Joyce DiDonato) en The Met (met Bryn Terfel en Renée Fleming). Regisseur Joseph Losey maakte een fraaie operafilm met op de achtergrond een aantal bekende bouwwerken van de 16e-eeuwse architect Palladio.

(CP)