Terug naar boven

Curiosa klassiek: Niet van Bach

De Man met de Helm van Rembrandt is niet van Rembrandt. Het schilderij De Zeven Hoofdzonden van Jeroen Bosch is niet van Jeroen Bosch. Dit zijn van die onthullingen die van tijd tot tijd het journaal halen. Ook de muziekgeschiedenis kent zulke onthullingen. Zo is het Adagio van Albinoni niet van Albinoni. En Bachs bekendste tophit – de Toccata en Fuga in d - is beslist niet van Bach. Of misschien toch weer wel?

Het overbekende Adagio van Albinoni is talloze malen gebruikt als soundtrack voor film en tv. Toch bevat deze evergreen maar weinig noten die aan Albinoni toegeschreven kunnen worden. Kort na de Tweede Wereldoorlog ontdekte de musicoloog en Albinoni-biograaf Remo Giazotto (1910-1998) een klein fragment van een onbekende triosonate. En van dat fragment maakte hij dus zelf iets. De Italiaanse dirigent Ino Savani bewerkte het Adagio voor groot orkest.

Adagio van Albinoni

Het beroemdste orgelwerk uit de geschiedenis is de Toccata en Fuga in d (BWV.565) van Bach. Toch wijzen veel musicologen erop dat het werk eigenlijk zeer atypisch is, zowel voor Bach als voor de (veronderstelde) ontstaanstijd (rond 1705). Bach-kenner Peter Williams beweerde zelfs dat het hier gaat om een bewerking van een vioolwerk van een onbekende componist. Maar ja, er wordt zoveel beweerd. De Bach-biograaf Christoph Wolff ziet de Toccata en Fuga juist als het bewijs van Bachs genialiteit op jonge leeftijd.

Toccata en Fuga in d

De acht kleintjes, zo worden ze wel liefdevol genoemd. Acht kleine preludes en fuga's voor orgel met pedaal (BWV.553-560). Verplichte oefenstof voor jonge organisten in het gecombineerd spelen met handen en voeten. Tegenwoordig worden ze niet meer tot de authentieke Bach-werken gerekend. Men is het er niet over eens wie ze dan wel heeft gecomponeerd. Ze zullen hoe dan ook hun populariteit blijven behouden. In de woorden van Albert Schweitzer: 'Tot nu toe is er geen betere orgelschool gecomponeerd.' De theoloog en minister Van der Leeuw zei over de slotfuga: 'In deze kleine fuga danst de geheele wereld.' Toegegeven, deze waarderingen stammen nog uit de tijd toen Bachs auteurschap niet ter discussie stond.

Fuga in Bes, BWV.560

Aafje Heynis werd er beroemd mee. Talloze koren hebben het op hun repertoire. En dan hebben we het dus over Dank sei dir Herr van Georg Friedrich Händel. Het stuk is voor het eerst gepubliceerd in 1905 door de Duitse koordirigent Siegfried Ochs. Hij beweerde dat het om een bewerking ging van een arioso uit een verder onbekende Handel-cantate. Maar dat was dus een leugentje. Hij had het namelijk zelf gecomponeerd.

Dank sei dir Herr

De prachtige aria Bist du bei mir is afkomstig uit een verloren gegane opera van Gottfried Heinrich Stölzel. De aria is bewaard gebleven omdat Bach het opnam in het klavierboekje voor zijn vrouw Anna Magdalena. Vandaar dat velen denken dat Bach de muziek zelf componeerde. Maar dat is dus maar een halve waarheid, al zal de gevoelige harmonisatie (becijferde bas) wel van Bachs hand zijn.

Bist du bei mir

Het Lacrimosa uit het onvoltooide Requiem van Mozart behoort tot diens meest hartverscheurende composities. Toch zijn mogelijk alleen de eerste acht maten van Mozart afkomstig. Maar die eerste maten waren kennelijk voldoende voor Mozarts collega Süßmayr om dit deel tot een goed einde te brengen.

Lacrimosa uit het Requiem van Mozart

Bachs Suites voor cello solo behoren tot diens meest geliefde en diepzinnige uitingen. De collectie is overgeleverd in het handschrift van Bachs tweede vrouw Anna Magdalena. De Australische musicoloog Martin Jarvis heeft met een loep naar dit document gekeken. Volgens hem wijst het handschrift erop dat het hier niet om een nette kopie maar om het originele manuscript gaat. Anders gezegd: deze suites werden gecomponeerd door mevrouw Bach. Veel bijval heeft de theorie niet gekregen. Volgens Jarvis is dit typerend voor hoe men in de klassieke muziek met vrouwen omgaat. Anders gezegd: in de door mannen gedomineerde klassieke wereld mogen deze geniale suites simpelweg niet van een vrouw zijn. Jarvis heeft hiermee uiteraard een punt. Maar dat bewijst nog niet dat de suites door Anna Magdalena Bach zijn gecomponeerd.

Sarabande uit de Tweede Suite voor cello solo

(HJ)