Muzikale wereldreis (5): Raga

Je krijgt er de kriebels van of je vindt het prachtig om naar te luisteren: raga-muziek. Deze aflevering van de 'Muzikale wereldreis' gaat over een van de grootste kunstvormen in de Hindoestaanse klassieke muziek: de raga. Met luisterfragmenten van instrumentale muziek.

Raga’s vormen de melodische basis van klassieke muziek in Noord-India, Pakistan, Nepal en Bangladesh. Raga betekent ‘dat wat de geest kleurt’. De kleur staat voor het oproepen van een bepaalde emotie of stemming. Een raga is het raamwerk waarbinnen de musicus de mogelijkheid heeft tot improviseren. Elke raga bestaat uit minimaal vijf tonen, waarbij enkele noten de belangrijkste zijn. Er is een karakteristieke omhoog- en omlaaggaande beweging en vaak ook een specifiek melodisch motief.

Voor gedetailleerde muziektheoretische uitleg van de raga is het album The Raga Guide aan te bevelen. Dit boek bevat 74 ragaschetsen in beeld en geluid, die de essentie weergeven van een raga.

Deze raga werd ingespeeld door Hariprasad Chaurasia, een meester op de bansuri, een dwarsfluit gemaakt van bamboe. Hij speelde ook op het legendarische album Call of the valley uit 1967, dat voor vele westerlingen de eerste kennismaking was met Indiase muziek. Het album had een grote invloed op beroemdheden als George Harrison, David Crosby, Paul McCartney en Bob Dylan.

Een ander groot artiest die het westerse publiek veroverd heeft is Ravi Shankar. Deze meester op de sitar was een groot vertolker en vernieuwer. Mede door hem is de sitar een enorm populair instrument geworden. De sitar is een soort luit met een heel bijzondere klank. Behalve vier melodiesnaren bevat het twee ritmesnaren en meer dan tien resonantiesnaren.

Andere beroemde sitarspelers zijn Nikhil Banerjee en Vilayat Khan. Tot de eerste helft van de 20e eeuw was Hindoestaanse klassieke muziek alleen weggelegd voor de elite. Op speciale scholen werd de muziek via mondelinge overdracht onderwezen. Dankzij de opkomst van platen en radio kon iedereen deze muziek beluisteren en bestuderen. Helaas kon door de beperkte lengte van de oude platen (4 minuten tot 20 minuten) niet helemaal recht gedaan worden aan de Hindoestaanse muziek, omdat ragaconcerten normaal urenlang duren. De compact disc met zijn langere speelduur betekende een grote vooruitgang.

Zo'n urenlang durend concert, uitgevoerd door een meestersolist en zijn begeleiders (waaronder een percussionist), bestaat uit verschillende fasen. In een niet-ritmische introductie verkent de solist uitgebreid de specifieke raga. Vervolgens worden een of twee composities gespeeld. Daarna is er ruimte voor een uitgebreide ritmische improvisatie en het concert eindigt altijd in een climax met snelle passages.

Het muziekvak werd en wordt vaak binnen de familie aan elkaar overgedragen, van ouder op kind. De charismatische percussionist Zakir Hussain leerde van zijn vader Alla Rakha de tabla bespelen, een set van twee kleine trommels. En Ravi Shankar heeft zijn dochter Anoushka Shankar de fijne kneepjes van het vak bijgebracht. Zij begon haar training – als zovelen – door het bespelen van de tanpura, een luit met een lange nek. De tanpura speelt de bourdontoon, een continu klinkende basistoon ter begeleiding van de meestersolist.

Hindoestaanse klassieke muziek blijft voortdurend in ontwikkeling, ook in haar instrumentkeuze. Eigenlijk hoorde je de shehnai alleen bij grote ceremoniële gelegenheden, zoals bruiloften. Maar Bismillah Khan heeft dit hobo-achtige blaasinstrument opgewaardeerd tot een solo-instrument bij concerten.

Ook Shivkumar Sharma heeft een volksinstrument opgewaardeerd tot klassiek instrument: de santoor, een plankciter die aangeslagen wordt met hamertjes.

(SvdP)