Friedenstag

Met name in Nederland is Richard Strauss (1864-1949) voor velen nog steeds een 'foute' componist: de man die rustig in Nazi-Duitsland achterbleef, terwijl vele, merendeels joodse musici elders een veilig heenkomen moesten zoeken, en die ook nog eens voorzitter van de Reichskulturkammer werd. Strauss was allerminst een Nazi; hij was gewoon een kortzichtige oude man, die dacht dat zijn autoriteit er… wel voor zou zorgen dat men voor hem een uitzondering zou maken. De ontstaansgeschiedenis van "Friedenstag" is daarvan een mooi voorbeeld. Strauss wilde eigenlijk dat Stefan Zweig (een jood) het libretto zou schrijven, maar Zweig wist goed genoeg uit welke hoek de wind inmiddels waaide en bedankte. Strauss was woedend en schreef Zweig dat ze dan maar in het geheim moesten samenwerken - iets wat de Nazi-autoriteiten hem niet in dank afnamen. Zodoende moest Strauss voor "Friedenstag" samenwerken met Joseph Gregor, wiens teksten hem echter niet zinden, en die, in het geheim, deels door Zweig werden herschreven. "Friedenstag" ging uiteindelijk in 1938 in première en werd al vrij snel door de autoriteiten van het repertoire gehaald. Wat moest men anders met dit merkwaardige stuk, waarvan het verhaal speelt aan het eind van de 30-jarige oorlog, dat in wezen één lange aanklacht tegen de brutaliteit en onmenselijkheid van de oorlog is en eindigt met een verheerlijking van de vrede, als een triomf van humaniteit? Die strekking wordt deels nog versterkt door andere eigenschappen van het werk. De morele strekking wordt benadrukt door het gegeven dat, op één na (en dat is dan ook direct het enige menselijke personage), niemand van de protagonisten een naam heeft, en dus in feite een soort versteende archetypes zijn geworden. Opmerkelijk is ook dat Strauss voor de uitbeelding van oorlogsscènes terugkeerde naar het brute, dissonante idioom dat hij voor het laatst in 'Elektra' had gebruikt. Dit opmerkelijke pleidooi voor vrede klinkt hier in een live-uitvoering van solisten, Chor en Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks onder leiding van Wolfgang Sawallisch. (JvG)_meer